Έως το 2050, οι νεκροί θα ξεπερνούν τα 10 εκατομμύρια το χρόνο, ένας κάθε τρία δευτερόλεπτα. Δεν πρόκειται για πρόβλεψη σχετικά με τα θύματα ενός ή πολλών πολέμων, αλλά για τα θύματα εκείνων των μικροβίων που δεν υπάρχει, πλέον, κανένα αντιβιοτικό να τα εξοντώσει, που θα παρουσιάζουν δηλαδή, αντίσταση στα αντιβιοτικά. Antibiotic resistance..
♦ της Μαρίας Γκέκα
Κι όλα αυτά δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας · είναι το τελικό συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε η μεγάλη επιστημονική μελέτη, Review on Antimicrobial Resistance, η οποία εκπονήθηκε υπό την αιγίδα του βρετανικού Υπουργείο Υγείας.
- Μήπως βρισκόμαστε στην αυγή μιας πανδημίας;
- Επιστρέφουμε στο Μεσαίωνα της Ιατρικής;
Από την έναρξη της μελέτης, στα μέσα του 2014, περισσότεροι από 1 εκατ. άνθρωποι πέθαναν εξαιτίας λοίμωξης που είχε σχέση με την αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά επισημαίνει η έκθεση, η οποία εκτιμά ότι ο απολογισμός ενδέχεται να αυξηθεί κατά περίπου 10 εκατομμύρια πρόσθετους θανάτους ετησίως μέχρι το 2050, δηλαδή περισσότερους από τους θανάτους από καρκίνο, υπολογίζοντας όλο αυτό να κοστίζει έως και 100.000 δισ. δολάρια στην παγκόσμια οικονομία. Η φθίνουσα δραστικότητα των αντιβιοτικών ανησυχεί ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα.
Ο Π.Ο.Υ. προειδοποιεί για τον κίνδυνο
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποιεί ότι το φαινόμενο συνιστά “πολύ μεγάλο κίνδυνο” και ότι, αν δεν υπάρξει δράση, ο πλανήτης οδεύει προς μια «μετα-αντιβιοτική εποχή, στην οποία οι συνήθεις λοιμώξεις θα μπορούν να αρχίσουν ξανά να σκοτώνουν».
Η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά που ονομάζεται αντιβιοαντοχή, παρατηρείται όταν ένα βακτήριο εξελιχθεί και γίνει ανθεκτικό στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία λοιμώξεων.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; «Δυστυχώς, οι γιατροί θα λένε όλο και πιο συχνά στους ασθενείς ότι για τη λοίμωξή τους δεν υπάρχει κανένα φάρμακο», εξηγούν στην ιατρική επιθεώρηση Lancet οι Αυστραλοί μικροβιολόγοι Ντέιβιντ Πάτερσον και Πάτρικ Χάρις.
SOS για τα υπερανθεκτικά μικρόβια
Η ανησυχία για το φαινόμενο έφτασε έως τον ΟΗΕ, ο οποίος αφιέρωσε μία ειδική συνεδρίαση κατά τη συνεδρίαση της Γενικής του Συνέλευσης, πριν 10 μέρες. Δεν είναι η πρώτη φορά που τα Ηνωμένα Έθνη αναλαμβάνουν ανάλογες πρωτοβουλίες για ένα θέμα παγκόσμιας υγείας. Είχε συμβεί στο παρελθόν με το AIDS, τον ιό του Έμπολα, αλλά και με μη μεταδοτικές ασθένειες, όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι καρδιοπάθειες. Είναι, όμως, η πρώτη φορά που η παγκόσμια κοινότητα ασχολείται με κάτι το οποίο- τουλάχιστον για μεγάλο μέρος του κόσμου- ήταν δεδομένο: Την ικανότητα των αντιβιοτικών να εξοντώνουν μικρόβια που ήταν θανάσιμα πολλές δεκαετίες πριν.
Αυτήν τη δουλειά δεν μπορούν να κάνουν, πλέον, ούτε τα αντιβιοτικά τελευταίας γενιάς. Αυτό βέβαια είναι σχετικό, γιατί έπαψαν να γίνονται έρευνες για νέα αντιβιοτικά από τις φαρμακευτικές εταιρείες λόγω κόστους. Aπό το 1987 έχει να παρασκευαστεί εργαστηριακά νέο αντιβιοτικό, ενώ τα μικρόβια συνεχίζουν να εξελίσσονται. «Εξαιτίας της ανθεκτικότητας, πολλές από τις ιατρικές επιτυχίες του 20ού αιώνα τίθενται πλέον σε αμφισβήτηση.
Το φαινόμενο θα προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους. Επομένως, ο ΟΗΕ είναι έτοιμος να αναλάβει πρωτοβουλίες στην κατεύθυνση της πρόληψης, των εμβολιασμών και της υγιεινής του νερού και του περιβάλλοντος», αναφέρεται στο σχετικό προσχέδιο. Η EFSA (European Food Safety Authority) και η ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) προχώρησαν πριν λίγες ημέρες στην έκδοση μιας πολυσέλιδης αναφοράς σχετικά με την ανθεκτικότητα διάφορων βακτηρίων (που σχετίζονται και με τη δημόσια υγεία) σε διάφορες αντιμικροβιακές ουσίες. Η μελέτη έγινε στις 26 χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφορά τους μικροοργανισμούς Salmonella spp,Campylobacter spp, Staphylococcus spp και Εscherichia Coli.
Αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών
Στο μεταξύ, οι ειδικοί κρούουν για άλλη μία φορά τον κώδωνα του κινδύνου για την αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών. Όπως επισημαίνουν, το γεγονός ότι καταναλώνουμε αντιβιοτικά ακόμη και για ένα κρυολόγημα ή μία απλή ίωση δεν βοηθά, στην ουσία, τον ανθρώπινο οργανισμό αλλά τα μικρόβια, αφού τους επιτρέπουν να «χτίζουν» νέες άμυνες.
Ο δρ. Τζιμ Ο’ Νιλ, στον οποίο η βρετανική κυβέρνηση ανέθεσε τη διενέργεια της έκθεσης για τη μικροβιακή αντοχή, τόνισε ότι είναι αναγκαία η ανάληψη επείγουσας δράσης ώστε να αποτραπεί «η επιστροφή της προληπτικής ιατρικής στην εποχή του Μεσαίωνα.
Αυτό πρέπει να γίνει προτεραιότητα για όλους τους αρχηγούς κρατών, πρέπει να σταματήσουμε να παίρνουμε αντιβιοτικά σαν να είναι καραμέλες», υπογραμμίζοντας και προτείνοντας την εφαρμογή σειράς μέτρων. Πρώτον, ζητά δραστική αλλαγή στον τρόπο χρήσης των αντιβιοτικών, των οποίων η υπερβολική κατανάλωση και η κακή χρήση ευνοούν την ανθεκτικότητα των «σούπερ-μικροβίων.
Επίσης, προτείνει την έναρξη μεγάλης εκστρατείας ευαισθητοποίησης του κόσμου, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό «αγνοεί» τους κινδύνους, την ίδρυση ταμείου για την έρευνα ύψους 2 δις δολαρίων, τη μεγάλη μείωση της χρήσης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία, την επιβράβευση των εργαστηρίων που θα αναπτύξουν ένα νέο αντιβιοτικό με πριμ ύψους 1 δις. δολαρίων. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
- Πώς φτάσαμε έως εδώ;
- Σε τι οφείλεται η δημιουργία ανθεκτικών, ανίκητων βακτηρίων;
- Πώς εξαπλώθηκε η αντιβιοαντοχή στον κόσμο, καταλήγοντας ως πανδημία και μεγάλος κίνδυνος για την ανθρωπότητα;
Πριν 9 μήνες δημοσιεύτηκε η έρευνα του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Τέξας (Texas Tech University, TTU), στο περιοδικό «Environmental Health Perspectives». Η δημοσίευση αποτελεί την πρώτη τεκμηριωμένη απόδειξη αερογενούς μετάδοσης της αντιβιοαντοχής. Μικρόβια ανθεκτικά σε αντιβιοτικά βρέθηκαν να μεταφέρονται στον αέρα έξω από ανοιχτές εκτροφές βοοειδών. Τα μικρόβια αυτά μεταφέρονταν πάνω σε σωματίδια σκόνης μαζί με μικροποσότητες αντιβιοτικών. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι η αντιβιοαντοχή μπορεί να μεταδοθεί και αερογενώς.
Μέσω της σκόνης του αέρα τα ανθεκτικά μικρόβια μπορούν να μεταφέρονται από τις εκτροφές σε πόλεις και σε ανθρώπινους πληθυσμούς. Τα αντιβιοτικά, τα οποία επίσης βρέθηκαν πάνω στα σωματίδια σκόνης, θα σκοτώσουν τα μη ανθεκτικά μικρόβια και τελικά μόνο τα ανθεκτικά μικρόβια, ή κυρίως τα ανθεκτικά, θα ταξιδέψουν με τον αέρα.
Είναι γνωστό ότι τα ανθεκτικά μικρόβια μπορούν εύκολα να μεταδώσουν την ικανότητα αντιβιοαντοχής σε άλλα μικρόβια, όταν τα συναντήσουν π.χ. στον οργανισμό ενός ανθρώπου. Να σημειωθεί ότι από τη συνολική ποσότητα αντιβιοτικών που καταναλώνονται παγκοσμίως, ποσοστό περίπου 60% χρησιμοποιείται στην κτηνοτροφία. Το γεγονός αυτό κάνει τους επιστήμονες να πιστεύουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της παρατηρούμενης αντιβιοαντοχής οφείλεται στην κατάχρηση αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία.
Κτηνοτροφία «μπουκωμένη» με αντιβιοτικά
Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιήθηκαν ως φάρμακα στην κτηνιατρική για τη θεραπεία της μαστίτιδας που εμφανίστηκε αρχικά σε αγελάδες. Πλέον, τα αντιβιοτικά χορηγούνται στα ζώα όχι μόνο για θεραπευτικούς σκοπούς, αλλά ως μέσον πρόληψης λοιμώξεων και (κυρίως) ως αυξητικοί παράγοντες. Από τη συνολική ποσότητα αντιβιοτικών που χορηγούνται στα ζώα, ποσοστό 30%, χρησιμοποιούνται ως προσθετικά των ζωοτροφών, με μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών. Στις Η.Π.Α., από την ποσότητα των 22.650 τόνων αντιβιοτικών που χρησιμοποιούνται ετησίως, ποσοστό 20% χορηγείται στα ζώα για θεραπευτικούς σκοπούς και το υπόλοιπο ως προσθετικοί παράγοντες των ζωοτροφών.
Τα αμφισβητούμενα “οφέλη” από την χρήση αντιβιοτικών
Η χρήση των αντιβιοτικών για την ενίσχυση της αύξησης (αυξητικός παράγοντας) έχει προκύψει με την εντατικοποίηση της εκτροφής των ζώων. Οι μολυσματικοί παράγοντες μειώνουν την αποδοτικότητα της εκτροφής των ζώων για την παραγωγή κρέατος και για το λόγο αυτό η χορήγηση αντιβιοτικών και των αντιμικροβιακών παραγόντων σε δόσεις μικρότερες από τις θεραπευτικές, παρουσιάστηκε ως αποτελεσματική. Θεωρείται ότι βελτιώνουν την ποιότητα του προϊόντος μειώνοντας το ποσοστό λίπους στο κρέας και αυξάνοντας την περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνες.
Η χρήση και κατάχρηση, λοιπόν, των αντιβιοτικών στην ιατρική και κτηνιατρική πράξη οδήγησε στην αύξηση της συγκέντρωσής τους στο φυσικό περιβάλλον. Αυτό διευκόλυνε την ανάπτυξη ανθεκτικότητας τόσο στα παθογόνα όσο και στα μη παθογόνα βακτήρια.
Η διαρκής και η συχνότερη παρουσία ανθεκτικών μικροβίων στα ρέοντα απόβλητα, στους υπονόμους, στο χώμα και σε άλλες δεξαμενές μικροβίων του περιβάλλοντος, συνιστά μια τεράστια πηγή ανθεκτικών μικροβίων, όπου η ανθεκτικότητα μεταφέρεται σε ανθρώπους και σε ζώα, ομιλώντας πλέον για μια απειλή σε πλανητική κλίμακα. Ο πολλαπλασιασμός των «νοσοκομειακών» λοιμώξεων στους εξασθενημένους ασθενείς, από ανθεκτικά βακτήρια όπως οι χρυσοί σταφυλόκοκκοι, το αποδεικνύουν.
Οι Έλληνες είμαστε πρώτοι σε κατανάλωση αντιβιοτικών διεθνώς
Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΛΠΝΟ), η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ευρωπαϊκές χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής. Οι λοιμώξεις από πολυανθεκτικά παθογόνα αποτελούν καθημερινή πραγματικότητα και για τα ελληνικά νοσοκομεία. Καθιστούν επιτακτική την ανάγκη λήψης και εφαρμογής αποτελεσματικών μέτρων για την πρόληψη και τον έλεγχό τους.
Τα τελευταία αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν από το ECDC (Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) δείχνουν ότι η κατάσταση συνεχίζει να επιδεινώνεται για τα περισσότερα βακτηρίδια και αντιβιοτικά υπό επιτήρηση. Σε τουλάχιστον 3 χώρες, την Ιταλία την Ελλάδα και τη Μάλτα, η αντίσταση στα πιο πρόσφατα αντιβιοτικά έχει γίνει ένα ενδημικό πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι τα νοσοκομεία σ’ αυτές τις χώρες δεν είναι σε θέση να θεραπεύσουν αποτελεσματικά ασθενείς που έχουν μολυνθεί με ανθεκτικά βακτήρια.
Δυστυχώς, τη στιγμή που το ποσοστό της μικροβιακής αντοχής στη χώρα μας είναι ένα από τα υψηλότερα παγκοσμίως, εξακολουθούμε να είμαστε πρώτοι σε κατανάλωση αντιβιοτικών διεθνώς. Αυτό είναι το πόρισμα της 3ης φάσης της ενημερωτικής εκστρατείας με τίτλο «Μύθοι και Αλήθειες για τα Αντιβιοτικά & τα Εμβόλια», που ανακοινώθηκε από την επιτροπή της εκστρατείας, στην οποία συμμετέχουν διακεκριμένοι πανεπιστημιακοί ιατροί, καθηγητές, ιατροί λοιμωξιολόγοι, μέλη και συνεργάτες της Ελληνικής Εταιρείας Χημειοθεραπείας και της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων.
