Πριν από περίπου 30 χρόνια, οι αγρότες της Θεσσαλίας πρωτάκουσαν για την εκτροπή του Αχελώου, που θα τους έσωζε από την ξηρασία και την λειψυδρία. Από τότε, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, όχι όμως και στα χωράφια του θεσσαλικού κάμπου. Το 2010 είναι η πλέον καθοριστική χρονιά για την εξέλιξη του έργου ή ακόμη και για την οριστική διακοπή του, 40% του οποίου έχει ολοκληρωθεί. Η Natura nrg αναλύει τις σημαντικότερες πτυχές του ζητήματος, εξετάζοντας παράλληλα τους σημαντικότερους σταθμούς στην πορεία του έργου.
ρεπορτάζ: Απόστολoς Στάικος
Η ιστορία μιας εκτροπής
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, οι αγρότες της Θεσσαλίας αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα με την άρδευση των καλλιεργειών τους. Η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποφάσισε πως τα εκατομμύρια κυβικά νερού του Αχελώου θα έλυναν οριστικά το ζήτημα. Οι ενστάσεις και αμφιβολίες, που διατυπώθηκαν από την πρώτη στιγμή, αφορούσαν το κόστος κατασκευής και τις τεχνικές δυσκολίες ενός τόσο μεγάλου έργου και όχι τις περιβαλλοντικές του επιπτώσεις. Άλλωστε, πριν από τρεις δεκαετίες, η ευαισθησία πολιτών και πολιτικών σε ζητήματα περιβάλλοντος, βρισκόταν σε εμβρυακό στάδιο. Καθώς όμως ο καιρός περνούσε, αυξάνονταν οι φωνές που χαρακτήριζαν το έργο καταστροφικό και για το περιβάλλον.
Μετά από πολλές μελέτες και καθυστερήσεις, το 1993 υπεγράφη η σύμβαση έργου και επελέγη ο ανάδοχος.
Στην αρχική του μορφή το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου περιλάμβανε:
– Δύο μεγάλα φράγματα στον Άνω Αχελώο (στη Μεσοχώρα και στη Συκιά).
– Δύο μικρότερα προς την πλευρά του κάμπου (στην Πύλη και στο Μουζάκι).
Το έργο θα διέθετε σταθμούς παραγωγής ενέργειας, σήραγγες μεταφοράς του νερού καθώς και εκτεταμένα αρδευτικά και αποστραγγιστικά δίκτυα. Ωστόσο με το πέρασμα των χρόνων, ο σχεδιασμός του έργου τροποποιήθηκε πολλές φορές εξαιτίας των ισχυρών πιέσεων της ΔΕΗ (το ενεργειακό της πρόγραμμα αποδυναμωνόταν από την άντληση υδάτων του Αχελώου) και κυρίως από την απόλυτη άρνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χρηματοδοτήσει τα αρδευτικά έργα. Σταδιακά, το έργο κατακερματίστηκε σε μικρότερα φράγματα, ενώ η μεταφερόμενη ποσότητα ύδατος μειώθηκε από 1,5 δις κυβικά νερού σε 1,1 για να φθάσει τελικά τα 600 εκ. κυβικά νερού.
Στη δεκαετία του ’90, οι μεγαλύτερες οικολογικές οργανώσεις προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο απέρριψε τέσσερις φορές (1994, 2000, 2005 και 2006) τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων και έβαλε φρένο στα έργα. Μετά από προσφυγή της Νομαρχίας Αιτωλοακαρνανίας, η υπόθεση εισήχθη στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου και αναμένεται να εκδικαστεί. Πριν από περίπου τρεις μήνες η Ολομέλεια του Τμήματος Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας, με την υπ’ αριθμ. 141/2010 απόφασή της, έκανε δεκτή την αίτηση του «Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) Ελλάς», που ζητούσε να ανασταλούν προσωρινά τα έργα εκτροπής του Αχελώου ποταμού. Η νέα απόφαση παγώματος των έργων προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση των Νομαρχών Λαρίσης, Τρικάλων και Καρδίτσας που κάνουν λόγο για τιμωρία της Θεσσαλίας από την κεντρική εξουσία.
Να ’ρθει το νερό ή να μην…
Στο ζήτημα της εκτροπής του Αχελώου έχουν συγκροτηθεί δύο αντίπαλα στρατόπεδα: Οι πολέμιοι του έργου υποστηρίζουν πως η εκτροπή του ποταμού θα οδηγήσει την Ελλάδα σε δημοσιονομικό και περιβαλλοντικό εκτροχιασμό. Εκτιμούν ακόμη πως δεν θα «ξεδιψάσει» τη θεσσαλική γη, προκαλώντας τελικά την οργή των αγροτών που τόσα χρόνια περιμένουν την ανάταση της τοπικής γεωργίας και οικονομίας από τον Αχελώο. Πιο συγκεκριμένα, το WWF υποστηρίζει πως αν συνεχιστούν τα έργα, θα αφανιστούν συνολικά 17.150 στρέμματα δασικής έκτασης και ο οικισμός της Νεοχώρας.
Οι υπέρμαχοι του έργου υποστηρίζουν πως η εκτροπή αποτελεί ζήτημα ζωής και θανάτου, αφού η Θεσσαλία σταδιακά ερημοποιείται. «Η συνέχιση των εργασιών στον Αχελώο δεν είναι ζήτημα κάποιας πολιτικής επιλογής. Για τη Θεσσαλία είναι ζήτημα επιβίωσης. Εάν το έργο δεν προχωρήσει, τα επόμενα χρόνια η ζωή στο θεσσαλικό διαμέρισμα θα είναι κόλαση, αφού οι ειδικοί προβλέπουν άνοδο της μέσης θερμοκρασίας από 5 μέχρι και 10 βαθμούς» υποστηρίζει σε πρόσφατες δηλώσεις του ο Νομάρχης Λάρισας, κ. Λουκάς Κατσαρός.
Τεράστιο οικονομικό κόστος σε «δύσκολους» καιρούς
Η διαμάχη γύρω από την εκτροπή ή μη ενός μεγάλου ποταμού δεν αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία. Από τις πρώτες αποφάσεις του Xοσέ Λουίς Pοντρίγκες Θαπατέρο, ως πρωθυπουργός της Ισπανίας, υπήρξε η ακύρωση των έργων εκτροπής του ποταμού Έβρο (Ebro), τα οποία προωθούσε επίμονα η προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση. Η εκτροπή του ποταμού είχε ως στόχο την αλλαγή κατεύθυνσης ενός εκατομμυρίου κυβικών μέτρων νερού προς τα νοτιοανατολικά, προκειμένου να αρδευτεί η περιοχή της Βαλένθια. Το σχέδιο εκτροπής είχε προκαλέσει την έντονη σύγκρουση μεταξύ των τοπικών αρχών των δύο περιοχών, αυξάνοντας έτσι δραματικά τις ομοιότητες του Έβρο με τον δικό μας Αχελώο.
Όχι γιατί…
«Πρόσφατα στη Βουλή, επανήλθε το ζήτημα της εκτροπής του Αχελώου, της εκτροπής που θα τρυπήσει την Πίνδο με μια σήραγγα 17,4 χιλιομέτρων, που θα καταστρέψει ένα από τα πολύ λίγα ανέπαφα ποτάμια οικοσυστήματα, τον Άνω Αχελώο και θα τον μετατρέψει σε μια πισίνα χωρίς ζωή, σε αντίθεση με την οικολογικά αστήρικτη επιχειρηματολογία που έχει αναπτυχθεί για τεχνητά οικοσυστήματα από τους ταμιευτήρες των φραγμάτων. Για να δώσει, στα λόγια, νερό στον διψασμένο θεσσαλικό κάμπο, που ενώ προικίστηκε από τη φύση με λίμνες, ποτάμια και ρυάκια, τα στράγγιξε και τα δηλητηρίασε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απαιτεί τα καθαρά ποτάμια της Πίνδου για να ξεπλύνει τις αμαρτίες του.
Η Θεσσαλία δεν χρειάζεται τον Αχελώο. Η εκτροπή είναι στάχτη στα μάτια αγροτών που ψάχνουν απεγνωσμένα για λύσεις σε προβλήματα που επί δεκαετίες προκαλεί η κακοδιαχείριση των νερών του θεσσαλικού κάμπου. Τοπικά έργα διαχείρισης του νερού στη θεσσαλική πεδιάδα, αναδιάρθρωση καλλιεργειών, χρήση συστημάτων άρδευσης με πρόνοια για τη μείωση της κατανάλωσης, προγράμματα εκπαίδευσης των αγροτών χρειάζεται η περιοχή, όχι τα νερά του Αχελώου…
Το WWF Ελλάς και άλλες οργανώσεις παρακολουθούν εδώ και 18 χρόνια την σκανδαλώδη αυτή υπόθεση και δίνουν αγώνα. Ήδη έχουν κερδίσει 6 υποθέσεις στο ΣτΕ και τώρα η υπόθεση έχει παραπεμφθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο».
Θεοδώρα Νάντσου, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Πολιτικής WWF Ελλάς
Ναι γιατί…
«Η μερική μεταφορά νερού από τον Αχελώο θα μειώσει την ρύπανση του Πηνειού, την υφαλμύρινση του υδροφόρου ορίζοντα και θα αποτρέψει καθιζήσεις από την υπεράντληση υδάτων και την ερημοποίηση του θεσσαλικού κάμπου. Θα παράγει “πράσινη” ενέργεια από τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια στη Μεσοχώρα, τη Συκιά και τη Δρακότρυπα και θα λύσει το πρόβλημα ύδρευσης της Θεσσαλίας.
Επιπλέον, θα αποδώσουν τα χρήματα που έχουν διαθέσει οι Έλληνες πολίτες με τη λειτουργία των έργων που έχουν ολοκληρωθεί σε ποσοστά 97% (Μεσοχώρα) και 80% (Φράγμα Συκιάς και σήραγγας Δρακότρυπας).
Τα 600 εκ. κ.μ. που σχεδιάζεται να μεταφερθούν ετησίως, αντιστοιχούν μόλις στο 14,5% της παροχέτευσης του Αχελώου. Ως Θεσσαλοί, επιθυμούμε την ολοκλήρωση των έργων και την διαχείριση των δύο ενοποιημένων λεκανών απορροής Αχελώου και Πηνειού από ανεξάρτητο φορέα.
Προτείνουμε -και έχει γίνει αποδεκτό από την κυβέρνηση- να συσταθεί επιτροπή πραγματογνωμόνων που θα εξετάσει τους κινδύνους καταστροφής της σήραγγας εκτροπής από την έλλειψη επένδυσης και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εγκατάλειψης των εργασιών του φράγματος. Παράλληλα, προετοιμάζουμε την επιχειρηματολογία για τα δεκατέσσερα προδικαστικά ερωτήματα που έθεσε το ΣτΕ με την 3053/2009 απόφασή του, κατά τη συζήτησή τους στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
Τέλος, επιδιώκουμε να εκπονηθούν άμεσα σχέδια διαχείρισης των λεκανών απορροής σύμφωνα με την οδηγία 2000/60, ώστε να καταδειχτεί η αναγκαιότητα μεταφοράς νερού, με σεβασμό στο Δίκαιο και στο περιβάλλον».
Φώτης Αλεξάκος, Πρόεδρος της ΠΑΣΕ/Νομάρχης Καρδίτσας
Ο ρόλος των κομμάτων
«Το έργο μεταφοράς νερού από τον Αχελώο προς την Θεσσαλία, είναι ένα σημαντικό έργο εθνικής κλίμακας. Είναι ένα σύνθετο και πολύ σπουδαίο περιβαλλοντικό υδρευτικό, υδροηλεκτρικό και αρδευτικό έργο. Είναι κατεξοχήν περιβαλλοντικό έργο». Με τη φράση αυτή ολοκλήρωσε την επίσκεψη του στα έργα του Αχελώου ο πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος, κ. Γιώργος Σουφλιάς στις 9 Απριλίου του 2009. Ένα χρόνο μετά, η Υπουργός Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, κα Τίνα Μπιρμπίλη εμφανίζεται συγκρατημένη και επιφυλακτική ως προς τη χρησιμότητα του έργου. Σε αντίθεση με τον Υπουργό Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων κ. Δημήτρη Ρέππα, που με δηλώσεις του εμφανίζεται σίγουρος για την ολοκλήρωσή του.
Οι δηλώσεις των κομμάτων
«Στηρίζουμε τον αγώνα κατά της εκτροπής του Αχελώου και του φράγματος της Μεσοχώρας Τρικάλων» διακηρύττει ο ΣΥΡΙΖΑ. Οι Οικολόγοι Πράσινοι καλωσορίζουν την διακοπή των εργασιών και μάχονται για την ματαίωση του έργου, ακόμα και με διαδηλώσεις στη Μεσοχώρα και στη Συκιά.
Τέλος, το ΚΚΕ Θεσσαλίας σε ανακοίνωση του με τίτλο «Αχελώος: Έργο ζωής για τη Θεσσαλία», υποστηρίζει ότι «οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ προωθούν το έργο με βήματα χελώνας και αν δεν αλλάξουν οι ρυθμοί είναι βέβαιο ότι οι μικρομεσαίοι αγρότες θα έχουν ξεκληριστεί πριν φτάσει το νερό από τον Αχελώο στη θεσσαλική πεδιάδα». Το ΠΑΣΟΚ Θεσσαλίας εμφανίζεται «προδομένο και ζαλισμένο» από την στάση αναμονής της νυν Υπουργού Περιβάλλοντος. Η Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή για την εκτροπή του Αχελώου (ΠΑΣΕ) ζήτησε συνάντηση με τον Πρωθυπουργό κ. Γιώργο Παπανδρέου, με στόχο να εξασφαλίσει την πολιτική του στήριξη στον αγώνα των Θεσσαλών.
Εκτροπή της λογικής;
Εκτροπή της λογικής;Παρά τις αντιδράσεις για το έργο και την τεράστια καθυστέρηση, η προσδοκία της εκτροπής έχει δυστυχώς παγώσει ως σήμερα κάθε προσπάθεια βελτίωσης των αρδευτικών συστημάτων στη Θεσσαλία. Περιμένοντας το νερό του ποταμού, οι αγρότες της περιοχής δεν αναζητούν εναλλακτικές λύσεις. Επενδύουν έτσι όλες τους τις ελπίδες στον Αχελώο. Έπειτα από δεκαετίες εντατικοποίησης της παραγωγής και εξάντλησης των υπογείων υδάτων, τα 600.000 κυβικά μέτρα που σχεδιάζεται να εκτραπούν, αποτελούν «μάννα εξ ουρανού» για τους Θεσσαλούς αγρότες.
Η πρώτη αναφορά στην εκτροπή του Αχελώου
«Πιθανή εκτροπή του Aχελώου προς τον Θεσσαλικόν Kάμπον θα αναγεννήση τον κάμπον, θα προσφέρη εργασία σε χιλιάδες κατοίκους της περιοχής, θα δώση ζωή στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Είναι έργο άμεσης ανάγκης και απολύτως απαραίτητο». Αυτή ήταν η πρώτη αναφορά στην εκτροπή του Αχελώου. Διατυπώθηκε από τον καθηγητή του Πολυτεχνείου κ. Kουτσοκώστα το 1925. Οκτώ δεκαετίες μετά την πρώτη αναφορά στην εκτροπή του και τριάντα χρόνια μετά την απόφαση για την υλοποίησή του, ο Αχελώος περιμένει ακόμη να μάθει το μέλλον του. Μαζί του οι κάτοικοι της Αιτωλοακαρνανίας και οι Θεσσαλοί αγρότες.
Αγρότες σε θέση μάχης
Οι αγρότες βρίσκονται πλέον σε θέση μάχης εν όψει της τελικής αναμέτρησης. Για την αντιπαλότητα –αν όχι εχθρότητα – που έχει καλλιεργηθεί ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες, καίρια ευθύνη φέρουν οι πολιτικές ηγεσίες που εξήγγειλαν το πολυσυζητημένο έργο και άλλαζαν πορεία. Μία πορεία που άλλαζε κάθε φόρα που άλλαζε και η ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας και της Αιτωλοακαρνανίας δικαιούνται -το ελάχιστο- μια ξεκάθαρη και οριστική απάντηση για το μέλλον του Αχελώου, με απλά λόγια. Για το δικό τους μέλλον…
Επιχειρήματα Υπέρ
- Μεγάλη ποσότητα νερού καταλήγει αναξιοποίητη στο Ιόνιο.
- Θα «ξεδιψάσει» η Θεσσαλία, χωρίς να στερέψει η Αιτωλοακαρνανία, μιας και μόλις το 15% του νερού θα εκτραπεί.
- Δεν υπάρχει άλλος τρόπος υδροδότησης του κάμπου, ικανός να λύσει το σοβαρότατο πρόβλημα λειψυδρίας.
Επιχειρήματα Κατά
- Το έργο θα προκαλέσει μεγάλη ζημιά στο περιβάλλον, αφού θα καταστραφεί μεγάλη δασική έκταση. Επίσης, θα απειληθούν με εξαφάνιση ζώα και πτηνά.
- Θα αφανιστεί ο οικισμός της Νεοχώρας που θα πλημμυρίσει.
