Οι Έλληνες ζούμε σε μια χώρα όπου σχεδόν όλο το χρόνο μπορούμε να χαρούμε τη ζωογόνο δύναμη του ήλιου. Ωστόσο, θα έπρεπε να είμαστε ταυτόχρονα και ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι απέναντί του! Ο καρκίνος του δέρματος είναι η σοβαρότερη νόσος που μπορεί να προκαλέσει…
⇒ του Δημήτρη Ρηγόπουλου, καθηγητής Δερματολογίας Ιατρικής Σχολής Αθηνών
Κι εδώ τα πράγματα είναι σοβαρά, αφού σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ένας στους τρεις καρκίνους που ανιχνεύονται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο είναι καρκίνοι του δέρματος.
Πόσα είδη καρκίνου δέρματος υπάρχουν;
Είναι πολλά, αλλά τα κυριότερα είναι τρία: το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, που είναι ο συνηθέστερος καρκίνος στον άνθρωπο, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα και το κακόηθες μελάνωμα. Τα τρία αυτά είδη παίρνουν το όνομά τους από τα κύτταρα του δέρματος που προσβάλλουν και αντιστοίχως είναι τα βασικά κύτταρα, τα ακανθοκύτταρα και τα μελανοκύτταρα (παράγουν τη μελανίνη, που είναι η χρωστική ουσία του δέρματος).
〉 Βασικοκυτταρικό καρκίνωμα
Αποτελεί την πιο συχνή και λιγότερο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος, αφού καταλαμβάνει το 80% των καρκίνων του δέρματος. Μπορεί να εμφανιστεί οπουδήποτε στο σώμα, αλλά πιο συχνά εμφανίζεται στις εκτεθειμένες περιοχές όπως είναι, το πρόσωπο, ο αυχένας, οι ώμοι και η πλάτη των ηλικιωμένων ανθρώπων. Η νόσος είναι συνηθέστερη σε άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, χωρίς όμως αυτό να αποκλείει και τις νεότερες ηλικίες.
➦ Ύποπτα συμπτώματα: συνήθως εκδηλώνεται σαν μία διαφανής ή ημιδιαφανής «πλάκα», λίγο πιο κόκκινη από το φυσικό χρώμα του δέρματος και μερικές φορές σαν ένα μικρό ογκίδιο ή πληγή ή κρούστα που επιμένει.
〉 Ακανθοκυτταρικό Καρκίνωμα
Πρόκειται για μορφή καρκίνου του δέρματος, η οποία εμφανίζεται κυρίως στα εκτεθειμένα στον ήλιο μέρη του σώματος. Εάν παραμείνει χωρίς καμία θεραπεία, τότε μπορεί να διεισδύσει σε βαθύτερες στιβάδες του δέρματος , ενώ σε μικρό ποσοστό μπορεί να δώσει και μεταστάσεις.
Η χρόνια, παρατεταμένη και χωρίς προστασία έκθεση στον ήλιο φαίνεται να είναι η κύρια αιτία για αυτήν τη μορφή καρκίνου του δέρματος, ιδίως σε ανοιχτόχρωμα άτομα. Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα μπορεί να εμφανισθεί ακόμη και σε παλιές ουλές, εγκαύματα ή σε ανοσοκαταστολή, οπότε σε αυτήν την περίπτωση παρουσιάζεται και σε σκουρόχρωμους ανθρώπους.
Οι βλάβες συνήθως εμφανίζονται με τη μορφή ενός ογκιδίου, το οποίο μπορεί να παρουσιάζει απολέπιση, ερυθρότητα, μικρή πληγή η οποία δεν «κλείνει» εύκολα. Η διάγνωση τίθεται από το Δερματολόγο συνήθως με βιοψία. Η θεραπεία απαιτεί πέρα από τη σωστή ηλιοπροστασία με τα κατάλληλα αντηλιακά (προσοχή απαιτείται στη σωστή τους χρήση), καπέλα, ενδεχομένως και ρούχα, αλλά περιλαμβάνει και επεμβατικές μεθόδους. Η κατάλληλη μέθοδος επιλέγεται με βάση την ηλικία του ασθενούς, τη γενική κατάσταση της υγείας του, τη θέση και το μέγεθος της βλάβης.
➦ Ύποπτα συμπτώματα: Συνήθως εκδηλώνεται ως κόκκινη, με κρούστα ή «λέπια» επιφάνεια ή εξόγκωμα, που συχνά μεγαλώνει γρήγορα. Η αυτοεξέταση των ασθενών είναι μια ακόμη καλή επιλογή για την έγκαιρη επίσκεψη στο Δερματολόγο, σε περίπτωση που διαπιστωθεί κάποια ύποπτη αλλοίωση.
〉 Ακτινικές υπερκερατώσεις
Υπάρχουν επίσης οι ακτινικές υπερκερατώσεις, που αποτελούν προκαρκινική κατάσταση και σε ποσοστό έως 10% εξελίσσονται σε ακανθοκυτταρικά καρκινώματα μέσα σε δύο έως τρία χρόνια. Οι υπερκερατώσεις αυτές εμφανίζονται κυρίως στα φωτοεκτεθειμένα μέρη του σώματος, ιδίως στο πρόσωπο, τη ράχη των χεριών και στα τμήματα της κεφαλής χωρίς μαλλιά.
Η χρόνια έκθεση στον ήλιο τροποποιεί τα κερατινοκύτταρα (κύτταρα της επιδερμίδας) και δημιουργεί περιοχές οι οποίες είναι τραχείες, με απολέπιση, ερυθηματώδεις και κάποτε επώδυνες. Αυτές ακριβώς είναι οι επονομαζόμενες ακτινικές υπερκερατώσεις. Εντοπίζονται συχνότερα σε φωτοεκτεθειμένες περιοχές, όπως στο πρόσωπο (αυτιά, μέτωπο, χείλη), τράχηλο, χέρια κ.ά. Άτομα με ανοικτόχρωμο φωτότυπο (ανοικτά μαλλιά, μάτια, λευκό δέρμα) έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν τις αλλοιώσεις αυτές. Ακόμη σε μεγαλύτερο κίνδυνο βρίσκονται ασθενείς με ανοσοκαταστολή. Οι ακτινικές υπερκερατώσεις δεν είναι επικίνδυνες, εφόσον αντιμετωπισθούν θεραπευτικά έγκαιρα. Στην αντίθετη περίπτωση, υπάρχει η πιθανότητα, έστω και μικρή, να μεταπέσουν σε Ακανθοκυτταρικό Καρκίνωμα. Επομένως, η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή τους από το Δερματολόγο, θεωρείται και είναι απαραίτητη.
➦ Προφύλαξη: Η διάγνωση τίθεται από τον ειδικό συνήθως κλινικά, ενώ η αντιμετώπιση, πέρα από τη σωστή ηλιοπροστασία με τα κατάλληλα αντηλιακά (προσοχή απαιτείται στη σωστή τους χρήση), καπέλα, ενδεχομένως και ρούχα, περιλαμβάνει επεμβατικές μεθόδους, ειδικές κρέμες ή φωτοδυναμική μέθοδο. Η αυτο-εξέταση των ασθενών είναι μια ακόμη καλή επιλογή για την έγκαιρη επίσκεψη στο Δερματολόγο, σε περίπτωση που διαπιστωθεί κάποια ύποπτη αλλοίωση.
〉 Κακοήθες Μελάνωμα
〉 Κακοήθες ΜελάνωμαΤο Κακοήθες Μελάνωμα είναι μα σοβαρή κακοήθεια των μελανοκυττάρων της επιδερμίδας, δηλαδή των κυττάρων τα οποία παράγουν τη μελανίνη. Προσβάλλει όλες τις ηλικίες και μπορεί να εντοπισθεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος.
Σε μεγαλύτερο κίνδυνο φαίνεται ότι βρίσκονται όσοι έχουν ανοικτόχρωμο φωτότυπο, αλλά και αυτοί, οι οποίοι έχουν οικογενειακό ιστορικό. Άνθρωποι με σκούρο φωτότυπο, μπορούν να αναπτύξουν ΚΜ, ειδικά στις παλάμες και τα πέλματα, στα νύχια, αλλά και στη στοματική κοιλότητα. Υπερβολική έκθεση στον ήλιο, αλλά και τα ηλιακά εγκαύματα με φουσκάλες κατά την παιδική ηλικία αποτελούν κακό προδιαθεσικό σημάδι.
Οι βλάβες μπορεί να εμφανισθούν πάνω σε προϋπάρχοντα σπίλο (ελιά), ή μπορεί να εμφανισθούν οπουδήποτε αλλού, χωρίς «ειδοποίηση». Η διάγνωση τίθεται από τον Δερματολόγο συνήθως με βιοψία. Το Κακοήθες Μελάνωμα μπορεί να δώσει και μεταστάσεις, κάνοντας την έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση αναγκαία.
Προσοχή στον κανόνα ABCDE
Ο κανόνας ABCDE είναι εξαιρετικά υποβοηθητικός για την ευαισθητοποίηση των ασθενών, ώστε να προστρέξουν στο Δερματολόγο σε περίπτωση ύποπτης βλάβης.
A=Asymmetry=Ασυμμετρία: το ένα μισό της βλάβης δεν ταιριάζει με το άλλο μισό
B=Borders=Όρια: τα όρια της βλάβης είναι ασαφή
C=Color=Χρώμα: χρωματική ποικιλία
D=Diameter=Διάμετρος: μεγαλύτερη από 6χιλιοστά (ή τη γόμα από το μολύβι)
E=Evolging=Εξέλιξη: αλλαγή σε χρώμα, μορφή, μέγεθος προϋπάρχουσας βλάβης
➦ Ύποπτα συμπτώματα: Η πιο συχνή εμφάνισή του είναι αυτή μιας ασύμμετρης περιοχής, με ακανόνιστα όρια, διχρωμίες και συχνά διάμετρο μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά.
Οι αριθμοί αποκαλύπτουν
➧ 1 στους 5 ανθρώπους θα παρουσιάσει δερματικό καρκίνο κάποια στιγμή στη ζωή του.
➧ Μία στις 39 πιθανότητες έχει κάθε άντρας να παρουσιάσει κακόηθες μελάνωμα.
➧ 1 στις 63 πιθανότητες έχει κάθε γυναίκα να παρουσιάσει κακόηθες μελάνωμα
Ποιος είναι ο πιο επιθετικός;
Μακράν το κακόηθες μελάνωμα, το οποίο δίχως θεραπεία πάντοτε κάνει μεταστάσεις και, παρότι αποτελεί τη μειονότητα των δερματικών καρκίνων (αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 7% των κρουσμάτων), ευθύνεται για το 75% των θανάτων από καρκίνο του δέρματος.
Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα πολύ σπάνια κάνει μεταστάσεις (ίσως γι’ αυτό δεν αναφέρεται στους συνηθέστερους καρκίνους στον άνθρωπο), αλλά αν αφεθεί χωρίς θεραπεία μπορεί να προκαλέσει παραμορφώσεις.
Όσον αφορά το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, αυτό προκαλεί μεταστάσεις στο περίπου 5% των περιπτώσεων, ιδίως όταν εμφανίζεται σε ειδικές θέσεις, όπως η μύτη, τα αφτιά και τα χείλη.
Βασικές διαφορές
Τα μελανώματα αρχίζουν συνήθως σε έναν προϋπάρχοντα σπίλο (δηλαδή σε μια ελιά που αποτελεί συλλογή μελανοκυττάρων), ο οποίος παρουσιάζει αλλαγή στο χρώμα, στα όρια ή/και στο σχήμα του, γίνεται ασύμμετρος ή/και μεγαλώνει μέσα σε χρονικό διάστημα τριών μηνών. Ύποπτος είναι επίσης ένας σπίλος που παρουσιάζει εξέλκωση (πληγή), η οποία δεν κλείνει μέσα σε τρεις εβδομάδες.
Αν και ο κόσμος αποκαλεί «ελιά» οτιδήποτε κι αν παρουσιάσει στο δέρμα του, το ακανθοκυτταρικό και το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα δεν αναπτύσσονται σε προϋπάρχουσα ελιά, αλλά είναι αλλοιώσεις που εμφανίζονται στην επιδερμίδα και υπάρχουν επί καιρό, είναι άγριες στην αφή, μοιάζουν με ογκίδια και τελικά ματώνουν.
Όσον αφορά τις ακτινικές υπερκερατώσεις, αυτές θα καταλάβουμε ότι αρχίζουν να εξελίσσονται ύποπτα, όταν αρχίσουν να διηθούνται (να επεκτείνονται) και δημιουργούν πληγή που ματώνει.
Ποιοι κινδυνεύουν;
● Όσοι έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα, μάτια και μαλλιά (ανοικτόχρωμο φωτότυπο) κινδυνεύουν περισσότερο απ’ όλους να εκδηλώσουν δερματικό καρκίνο.
● Αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν μελάνωμα διατρέχουν όσοι έχουν στενό συγγενή με τη νόσο (η κληρονομικότητα παίζει ρόλο στο 1%-2% των κρουσμάτων μελανώματος), όσοι έχουν πάθει αρκετά ηλιακά εγκαύματα πριν από την ηλικία των 18 ετών, όσοι κάνουν συστηματικά σολάριουμ, όσοι έχουν μεγάλο αριθμό σπίλων (πάνω από 50) και όσοι περνούν όλο τον χρόνο σε κλειστούς χώρους (λ.χ. υπάλληλοι γραφείου) και για λίγες ημέρες κάθε χρόνο υπερεκτίθενται στον ήλιο και μαυρίζουν, δεδομένου ότι το μαύρισμα αποτελεί ένδειξη δερματικής βλάβης και όχι υγείας, όπως νομίζει ο κόσμος.
● Αντίστοιχα, όσοι εκτίθενται χρονίως στον ήλιο χωρίς προστασία (όπως λ.χ. οι αγρότες και οι οικοδόμοι) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν βασικοκυτταρικό ή ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, διότι η χρόνια έκθεση αδρανοποιεί σταδιακά ένα γονίδιο που λέγεται p53 και δρα προστατευτικά στο δέρμα.
Πώς να προστατευθείτε
✔ Να αποφεύγετε τις υπαίθριες δραστηριότητες (ακόμα και το περπάτημα στην πόλη) από τις 11 το πρωί έως τις 5 το απόγευμα.
✔ Μη νομίζετε ότι σας προστατεύει η σκιά ή η συννεφιά. Η υπεριώδης ακτινοβολία του ηλίου (UV) αντανακλάται στις λείες επιφάνειες και μπορείτε να καείτε ακόμα κι αν κάθεστε κάτω από ομπρέλα ή τέντα. Επιπλέον, το 80% της UV διαπερνά τα σύννεφα.
✔ Να αποφεύγετε το σολάριουμ.
✔ Όταν βρίσκεστε σε υπαίθριους χώρους να καλύπτετε το σώμα σας με ανοιχτόχρωμα, φαρδιά και μακριά ρούχα και να φοράτε πλατύγυρο καπέλο και γυαλιά ηλίου.
Επίσης
✔ Να χρησιμοποιείτε καθημερινά αδιάβροχο αντηλιακό ευρέως φάσματος (να αναγράφει ότι προστατεύει από την UVA και την UVB) με Δείκτη Προστασίας πάνω από 15. Αν η εργασία σας είναι υπαίθρια, χρειάζεστε SPF πάνω από 30.
✔ Να αλείφεστε με άφθονο αντηλιακό 30 λεπτά πριν βγείτε στον ήλιο και να επαναλαμβάνετε την επάλειψη κάθε 2 ώρες.
✔ Να πηγαίνετε συστηματικά (τουλάχιστον 1 φορά τον χρόνο) στο δερματολόγο για να ελέγχει προληπτικά το δέρμα και τους σπίλους σας.
✔ Μην εκθέτετε καθόλου στον ήλιο τα μωρά ηλικίας έως 6 μηνών (δεν επιτρέπεται καν να τα αλείφετε με αντηλιακό).
Αντιμετώπιση
Για την αντιμετώπιση του βασικοκυτταρικού και του ακανθοκυτταρικού καρκινώματος απαιτείται η με οποιονδήποτε τρόπο καταστροφή τους, που μπορεί να γίνει με διάφορες μεθόδους (λ.χ. επάλειψη με ειδική κρέμα, κρυοθεραπεία, καυτηρίαση, λέιζερ, κανονική εγχείριση).
Το μελάνωμα αφαιρείται χειρουργικά και αναλόγως με το στάδιο μπορεί να χρειαστεί περαιτέρω θεραπεία (πρόσθετη εγχείριση για αφαίρεση λεμφαδένων, ανοσοθεραπεία, χημειοθεραπεία ή βιολογική θεραπεία).
