Κινδυνεύουν με αφανισμό τα θεραπευτικά και αρωματικά φυτά της ελληνικής χλωρίδας. Η εντατική συγκομιδή τους με σκοπό το εμπόριο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έχει οδηγήσει στην αποψίλωση ολόκληρων περιοχών στα βουνά της Κρήτης, της Πελοποννήσου, της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας.
♦ της Μαρίας Γκέκα
Παράνομο εμπόριο με ελληνικά ενδημικά φυτά γίνεται στο διαδίκτυο. Το συμπέρασμα προκύπτει από έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τη δασολόγο Βικτωρία Μεντέλη.
Πρόκειται στην ουσία για έρευνα που έγινε για πρώτη φορά στη χώρα μας σχετικά με την εμπορία ελληνικών ενδημικών φυτών μέσω διαδικτύου. Αναζητώντας πληροφορίες σε ηλεκτρονικές σελίδες φυτωρίων από χώρες που παραδοσιακά εμπορεύονται φυτά σε Ευρώπη, Β. Αμερική και Αυστραλία, η κ. Μεντέλη βρήκε ενδείξεις παράνομης εμπορίας για 145 φυτά, περίπου δηλαδή για το 10% των ελληνικών ενδημικών φυτών, διαπιστώνοντας για ακόμη μια φορά το μεγάλο ενδιαφέρον που υπάρχει στο εξωτερικό για την αγορά αρωματικών, καλλωπιστικών αλλά και φαρμακευτικών φυτών της χώρας μας.
Για κάθε φυτό καταγράφηκε η μορφή πώλησης (βολβός, σπέρμα, ζωντανό φυτό), η τιμή κατά μορφή, η χώρα πώλησης, οι πληροφορίες καλλιέργειας (εφόσον υπήρχαν) και η κατηγορία κινδύνου στην οποία ανήκει. Ιδιαίτερα δημοφιλή εμπορικά είναι η ρίγανη, το τσάι του βουνού, ενώ η αγορά ενός βολβού ελληνικής ορχιδέας φτάνει τα 25 ευρώ. Από τα εμπορευόμενα είδη, 32 χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ενώ 37 έχουν εντοπιστεί σε ελάχιστες τοποθεσίες.
«Σύμφωνα με το νόμο για τη βιοποικιλότητα, απαγορεύεται η διακίνηση σπόρων και βολβών σπάνιων και απειλούμενων φυτών ή ακόμη και φυτών που κάθε χώρα θεωρεί σημαντικά, όπως είναι τα ενδημικά» τονίζει η κ Μεντέλη στη Natura nrg. Παράλληλα, σύμφωνα και με το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια, επιβάλλεται όχι μόνον η προστασία της βιοποικιλότητάς της χώρας αλλά και η άσκηση των δικαιωμάτων της που απορρέουν από την εθνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις σχετικά με την εκμετάλλευση των γενετικών της πόρων. Αν δηλαδή κυκλοφορήσει στο εξωτερικό ένα προϊόν που διαφημίζει ότι περιέχει ελληνικό κρόκο, η χώρα μας μπορεί να απαιτήσει δικαιώματα από την εκμετάλλευσή του.
Γιατί τα ελληνικά βότανα και φυτά είναι περιζήτητα στο εξωτερικό;
Δεδομένου ότι η Ελλάδα αποτελεί μία από τις χώρες με την υψηλότερη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη (τη μεγαλύτερη ανά μονάδα επιφάνειας), ότι εμφανίζει υψηλότατο ποσοστό ενδημισμού (15.6% των φυτικών ειδών που απαντούν στη χώρα μας δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο) αλλά και ότι η ελληνική γη είναι μητέρα μεγάλου αριθμού βοτάνων που χρησιμοποιούνται αιώνες στην ιατρική, τη φαρμακοβιομηχανία και τη βιομηχανία καλλυντικών, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς την αναγκαιότητα για την προστασία αυτού του εξαιρετικά σπάνιου πλούτου.
Ο νόμος 3937/2011 για την προστασία της βιοποικιλότητας στο άρθρο 11 αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «Για τη διατήρηση των ενδημικών ειδών χλωρίδας, πανίδας και άλλων ομάδων οργανισμών, απαγορεύεται η αποκομιδή, συλλογή, κοπή, εκρίζωση, κατοχή, μεταφορά δειγμάτων κάθε είδους, εμπορία, βλάβη, καταστροφή και η απευθείας ή έμμεση θανάτωσή τους, σε κάθε στάδιο του βιολογικού τους κύκλου.» Επιπλέον, η Ελλάδα, μαζί με άλλα κράτη, υιοθέτησε το 2010 το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια για την πρόσβαση σε γενετικούς πόρους και τον δίκαιο καταμερισμό των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση τους (Access and Benefit Sharing).
Με αφορμή λοιπόν, το νομικό πλαίσιο που ήδη έχει στηθεί για την προστασία της βιοποικιλότητας, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο και των χαρακτηριστικών της ελληνικής χλωρίδας κρίναμε απαραίτητο να διερευνήσουμε την έκταση του διεθνούς εμπορίου των ενδημικών φυτών της Ελλάδας με στόχο να εκτιμήσουμε το μέγεθος της απειλής αλλά και το βαθμό συμμόρφωσης αυτού του εμπορίου στα προβλεπόμενα από τη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα και το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια.
Ποια είναι τα αποτελέσματα της έρευνας;
Η έρευνα της εμπορίας των ελληνικών ενδημικών φυτών έγινε για πρώτη φορά και εστίασε στο ηλεκτρονικό εμπόριο, δεδομένου ότι αποτελεί μια όλο και περισσότερο προτιμώμενη μορφή εμπορίου, αλλά και επειδή η ανωνυμία που προσφέρει ενδεχομένως επιτρέπει περισσότερες παράνομες συναλλαγές. Η εμπορία επικεντρώθηκε σε φυτώρια χωρών οι οποίες παραδοσιακά εμπορεύονται φυτικά είδη είτε καλλωπιστικά, είτε φαρμακευτικά. Τέτοιες είναι η Γερμανία, η Αγγλία, η Γαλλία, οι Η.Π.Α., ο Καναδάς και η Αυστραλία. Για κάθε περίπτωση ενδημικού φυτού της Ελλάδας κατεγράφησαν η ένδειξη και επιβεβαίωση εμπορίας (σήμερα ή παλαιότερα), οι χώρες οι οποίες εμπορεύονται ελληνικά ενδημικά φυτά, οι τιμές πώλησής τους και ο τύπος φυτικού υλικού που πωλείται (σπέρματα, βολβοί, ζωντανά φυτά).
Έπειτα από εκτενή έρευνα για κάθε ένα από τα 1.415 ελληνικά ενδημικά φυτά εντοπίσαμε 588 περιπτώσεις εμπορίας από 73 φυτώρια, σε Ευρώπη, Βόρειο Αμερική και Αυστραλία. Οι περιπτώσεις αυτές αφορούν 145 είδη. Με άλλα λόγια το 10% της ενδημικής χλωρίδας της χώρας εμπορεύεται τώρα ή έχουν εμπορευθεί στο πρόσφατο παρελθόν! Ανάμεσα στα εμπορευόμενα είδη κυριαρχούν ενδημικές καμπανούλες, ίριδες και κρόκοι, ορχιδέες, αρωματικά φυτά και τουλίπες. Για να προμηθευτεί κανείς την ενδημική κρητική ορχιδέα, θα πληρώσει κάτι παραπάνω από 20 ευρώ, ενώ για να αποκτήσει κάποιος ένα γραμμάριο σπόρων Draba cretica θα πλήρωνε 44 ευρώ!!! Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι από τα εμπορευόμενα είδη, 32 χαρακτηρίζονται απειλούμενα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ενώ πολλά είναι ιδιαίτερα σπάνια: 10 έχουν εντοπιστεί σε μία μόνο τοποθεσία και άλλα 17 σε δύο έως πέντε!
Γιατί το ελληνικό κράτος μένει άπραγο;
Είναι άγνωστο πόσο νόμιμο είναι αυτό το εμπόριο και τι έσοδα ίσως χάνει το ελληνικό κράτος από την απουσία ελέγχου των φυτών/σπόρων ή βολβών που έχουν ‘φύγει’ και συνεχίζουν να ‘φεύγουν’ στο εξωτερικό. Ωστόσο, κανένα φυτώριο από όσα εξετάστηκαν δεν φαίνεται να έχει άδεια από τις ελληνικές αρχές για συλλογή και πώληση των Ελληνικών ενδημικών φυτών
Επιπλέον, οι κρατικές αρχές θα πρέπει να λάβουν μέτρα όχι μόνον για την προστασία της βιοποικιλότητας της χώρας αλλά για και την άσκηση των δικαιωμάτων της που απορρέουν από την εθνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις σχετικά με την εκμετάλλευση των γενετικών της πόρων. Πολύ απλά, η Ελλάδα μπορεί να απαιτήσει δικαιώματα επί των πωλήσεων, για παράδειγμα, φαρμάκων, συστατικά των οποίων προέρχονται από ελληνικά ενδημικά είδη ή ακόμα και δωρεάν παροχή των φαρμάκων αυτών σε όλο τον πληθυσμό, σε αντιστάθμισμα των ωφελειών που απολαμβάνουν οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες. Το ίδιο μπορεί να απαιτήσει η χώρα και από οποιονδήποτε χρησιμοποιεί ή εμπορεύεται τμήμα ή συστατικό που προέρχεται από οποιονδήποτε φυσικό πόρο που η Ελλάδα θεωρεί σημαντικό, τόσο φυτών, όσο και ζώων ακόμη και μικροοργανισμών και ιών που αναπτύσσονται σε ελληνικό έδαφος.
Who is who
Η κ. Βικτώρια Μεντέλη είναι απόφοιτος της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. Η έρευνα αποτελεί μέρος της μεταπτυχιακής της διατριβής με τίτλο ‘Ex situ διατήρηση και εμπορία των ελληνικών ενδημικών φυτών’ που πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Οικολογίας του Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ με επιβλέποντες τον Δρ. Νικόλαο Κρίγκα και την καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας Δέσποινα Βώκου. Η εργασία είναι διαθέσιμη από την κεντρική βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ., ενώ αναμένεται η δημοσίευση της στο περιοδικό Economic Botany.
|
|
|
Δρ. Νικόλαος Χρηστίδης – Η επιστημονική αρωματοθεραπεία |
