Όταν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μιλούν για «ασφάλεια τροφίμων» εννοούν εξασφάλιση πρόσβασης σε τροφή για ολόκληρο τον κόσμο. Είναι όμως αυτό δυνατό και τι είδους «θυσίες» απαιτεί;
της Τάνιας Μαρκουτσά
Στο τέλος του 2011 και στις αρχές του 2012 αναμένεται ο πληθυσμός της Γης να αγγίξει τα 7 δισεκατομμύρια! Χρειάστηκαν 250.000 χρόνια για να φτάσει ο ανθρώπινος πληθυσμός το 1 δισεκατομμύριο (το 1800). Πέρασε περισσότερο από ένας αιώνας για να φθάσουμε τα 2 δισεκατομμύρια (το 1927). Όμως, χρειάστηκαν μόλις 33 χρόνια για να φθάσουμε το επόμενο δισεκατομμύριο, ενώ για το 4ο δις ήταν αρκετά μόλις 14 χρόνια! Από εκεί και πέρα κάθε δεκαετία σημαίνει ένα ακόμα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη. Κι ενώ το ανθρώπινο είδος αυξάνεται με απίστευτη πλέον ταχύτητα, αντιστρόφως ανάλογα, η γη φαίνεται να μην έχει πια τη δυνατότητα να μάς θρέψει. Η κλιματική αλλαγή, η μείωση των φυσικών πόρων, οι φυσικές καταστροφές, οι πόλεμοι συνδράμουν σε αυτό.
Πολλοί άνθρωποι, λίγη τροφή
Η ασφάλεια τροφίμων οδηγεί στα μεταλλαγμένα; Δεν είναι λίγοι εκείνοι που το υποστηρίζουν. Σήμερα 1,02 δισεκατομμύρια άνθρωποι (το 1/6 της ανθρωπότητας) υποφέρουν από υποσιτισμό. Η πλειονότητα των φτωχών και πεινασμένων ανθρώπων στον κόσμο ζουν σε αγροτικές περιοχές όπου οι γεωργικές εργασίες είναι η κύρια οικονομική δραστηριότητα.
Ο Gemmo Lodesani, ο διευθυντής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος στις Βρυξέλλες, υποστηρίζει ότι η φτώχεια είναι η μεγαλύτερη καταστροφή στον πλανήτη, ενώ η συνεχής αύξηση των τιμών είναι απαραίτητο να αντιστραφεί. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «κάθε αύξηση της τάξης του 10% στο καλάθι ενός νοικοκυριού μάς κοστίζει επιπροσθέτως 200 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, για να αγοράσουμε την ίδια ποσότητα φαγητού». Επιπλέον, ο Federico De Girolamo, από το γραφείο τύπου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επισημαίνει ότι: «η γεωργία σε 10-20 χρόνια θα εξαφανισθεί, αν δεν γίνει ανταγωνιστική».
Κι όταν λέει ανταγωνιστική εννοεί ιδιαιτέρως κερδοφόρα, για να καταλήξει ότι το γρήγορο, ασφαλές και συνεχές κέρδος μπορούν να το εξασφαλίσουν μόνο τα μεταλλαγμένα. Η βιολογική γεωργία εμπεριέχει πολλούς κινδύνους και ρίσκα με αμφίβολα οικονομικά αποτελέσματα. Τα προϊόντα της γι’ αυτό το λόγο κοστίζουν και πιο ακριβά, ενώ η οικονομική δυνατότητα των ανθρώπων στον κόσμο σήμερα συνεχώς μειώνεται.
Ο Max Oliver Herman, Επικεφαλής Οικονομικής Δικαιοσύνης της διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης Oxfam στην Ευρώπη, πιστεύει ότι η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια των τροφίμων. Οι τιμές των βασικών ειδών διατροφής θα υπερδιπλασιαστούν μέσα στα επόμενα 20 χρόνια.
H λύση βρίσκεται στην καλλιέργεια ΓΜΟ;
Μέχρι το 2030 το μέσο κόστος των σιτηρών θα αυξηθεί κατά 120% – 180%. Αυτή η αύξηση θα προκληθεί κατά 50% εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με τα στοιχεία της Oxfam. Παρόλ’ αυτά, ο Max Oliver Herman δεν συμφωνεί ότι η λύση βρίσκεται στην καλλιέργεια ΓΜΟ. Η λύση του προβλήματος χρειάζεται άμεσα μέτρα από τις κυβερνήσεις των κρατών, όπως η αύξηση της διαφάνειας στις αγορές πρώτων υλών, η ρύθμιση των αγορών, η αύξηση των αποθεμάτων τροφίμων και οι επενδύσεις σε μικροκαλλιεργητές και κυρίως γυναίκες.
Ευρωπαϊκή Ένωση: Ο μεγαλύτερος δωρητής στον κόσμο
Η Ε.Ε δεν είναι ένας αλλά 27 δωρητές μαζί και είναι υπεύθυνη για το 54% της συνολικής αναπτυξιακής βοήθειας που για το 2010 μεταφράζεται σε 53,8 δισεκατομμύρια ευρώ. «Η παγκόσμια οικονομική κρίση», λέει ο Andris Piebalgs, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Ανάπτυξη, «έχει δραματικές συνέπειες για τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες. Αντιμετωπίζοντας αυτή την κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε 1 δις ευρώ για την ανάπτυξη της παραγωγικότητας και του εισοδήματος των μικρών παραγωγών. Η Ασφάλεια Τροφίμων», λέει ο Επίτροπος «είναι υπαρκτή όταν όλοι οι άνθρωποι έχουν φυσική και οικονομική πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτική τροφή».
Σκοπός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η εύκολη πρόσβαση των αγροτών σε προϊόντα και υπηρεσίες, καθώς και η αέναη εκπαίδευσή τους, ώστε να καταφέρουν μόνοι τους να αυξήσουν την παραγωγή τους με το μικρότερο κόστος αλλά και το μεγαλύτερο κέρδος. Με αυτό τον τρόπο πιστεύουν οι Ευρωπαίοι ότι θα δώσουν την απαραίτητη οικονομική ώθηση, για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην οι χώρες που έως σήμερα περίμεναν από τις αναπτυγμένες χώρες να τις θρέψουν.
Μια ολόκληρη βιομηχανία έχει στηθεί, προκειμένου να παράγει και να διανέμει σπόρους στις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Τι είδους σπόροι είναι αυτοί; «Είναι άριστη η ποιότητά τους κι έχουν ελεγχθεί με τους αυστηρότερους εργαστηριακούς ελέγχους» σπεύδουν να απαντήσουν οι ειδικοί. Αυτό που δυσκολεύονται να ομολογήσουν είναι ότι πρόκειται για προϊόντα της βιοτεχνολογίας. Και τότε μια νέα συζήτηση αρχίζει…
ΓΤΟ: από το χωράφι στο πιάτο μας
«Όποιος υποστηρίζει σήμερα ότι τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα δεν πρέπει να εξαπλωθούν στην Ευρώπη αυταπατάται. Τα μεταλλαγμένα είναι ήδη στο πιάτο μας και οι Αμερικάνοι μάς αντιμετωπίζουν σαν εξωγήινους που επιμένουμε τόσο πολύ σε αυτό το ζήτημα. Η γη δεν μπορεί πλέον να μάς θρέψει», υποστηρίζει ο Fabian Zuleeg ανώτερος αναλυτής του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής. «Η γεωργία έχει ένα όριο και δεν είναι δυνατόν να υπερπαράγουμε. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται μόνο για την τροφή, την ενέργεια και τα καύσιμα. Όλη αυτή η υπερβολή στη Γη έχει οδηγήσει στην κλιματική αλλαγή και στα προβλήματα του περιβάλλοντος», λέει ο κύριος Zuleeg, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «είναι αδύνατον να έχουμε ανάπτυξη και επάρκεια τροφίμων χωρίς τη βοήθεια της τεχνολογίας».
Την άποψή του όμως δεν συμμερίζεται ο Dr Obadiah Mailafia, διακεκριμένος οικονομολόγος, πολιτικός αναλυτής και πρώην Αναπληρωτής Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Νιγηρίας, που επισημαίνει «όπου υπάρχει φτώχεια, κοίτα από πίσω. Υπάρχει κάποιος που την εκμεταλλεύεται! Για να δημιουργήσουμε έναν πιο σταθερό κόσμο, πρέπει να αξιοποιήσουμε τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας», λέει ο Αφρικανός καθηγητής που ομολογεί ότι «στην Αφρική οι άνθρωποι δεν έχουν επιλογή. Πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στην πείνα και τη βιοτεχνολογία» την ίδια ώρα που όλοι συμφωνούν ότι σήμερα δεν υπάρχουν οι απαραίτητες αποδείξεις ότι οι ΓΤΟ βλάπτουν ή όχι την υγεία μας, αφού η έρευνα σ’ αυτόν τον τομέα δείχνει σχεδόν να αδρανεί.
Μέχρι να αποφασίσουμε με αποδείξεις αν τα μεταλλαγμένα βλάπτουν ή όχι την υγεία μας, «το μπαλάκι» πέφτει στα Κράτη Μέλη που πρέπει να αποφασίσουν αν θα επιτρέψουν και σε ποια μεταλλαγμένα να περάσουν τα σύνορά τους. Γεγονός που ήδη συμβαίνει, αφού η οδηγία της Ε.Ε. του 2004 που ορίζει να υπάρχει σήμανση των ΓΤΠ στην ετικέτα δεν τηρείται σχεδόν ποτέ και πουθενά.
Το δικαίωμα των κρατών να αποφασίζουν
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν την ευελιξία να αποφασίζουν για τον περιορισμό ή την απαγόρευση της καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) και να μπορούν να χρησιμοποιούν περιβαλλοντικούς λόγους ως βάση για τις εν λόγω αποφάσεις. Αυτό τονίζεται στο νομοθετικό ψήφισμα που ενέκρινε την Τρίτη 5 Ιουλίου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η εισηγήτρια του ΕΚ, Corinne Lepage (Φιλελεύθεροι, Γαλλία), δήλωσε τα εξής: «Χαίρομαι που το Κοινοβούλιο έφθασε σε συμφωνία για το δύσκολο ζήτημα των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ), το οποίο απασχολεί το κοινό εδώ και χρόνια. Εάν το Συμβούλιο καταφέρει να βρει μια κοινή θέση, η ισορροπημένη αυτή συμφωνία θα επιτρέψει στις χώρες και τις περιφέρειες να έχουν το δικαίωμα να μην καλλιεργήσουν ΓΤΟ, εφόσον δεν το επιθυμούν».
Λόγοι για την απαγόρευση της καλλιέργειας ΓΤΟ
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει να χορηγηθεί στα κράτη μέλη της ΕΕ το δικαίωμα να απαγορεύουν τέτοιες καλλιέργειες και να χρησιμοποιούν ως βάση αιτιολόγησης μία πληθώρα λόγων, εκτός, όμως, από εκείνους που συνδέονται με την αξιολόγηση των δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία και το περιβάλλον, οι οποίοι θα αξιολογούνταν αποκλειστικά από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων.
Το ΕΚ επέμεινε ότι τα κράτη μέλη δεν θα πρέπει να εμποδίζονται από το να δηλώνουν συμπληρωματικά λόγους που συνδέονται με την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς αυτό θα προσδώσει σε αυτές τις αποφάσεις μία πιο σταθερή νομική βάση στο πλαίσιο των διεθνών εμπορικών κανόνων.
Παραδείγματα χρήσης τέτοιων λόγων είναι η πρόληψη της ανάπτυξης της αντίστασης στα φυτοφάρμακα, η διατήρηση της βιοποικιλότητας ή η έλλειψη στοιχείων σχετικά με τις δυνητικές αρνητικές συνέπειες από την ελευθέρωση ΓΤΟ στο περιβάλλον.
Επιπλέον, το ΕΚ θεώρησε ότι και οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως νόμιμοι λόγοι για την απαγόρευση, π.χ. όταν δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι ακούσιας παρουσίας ΓΤΟ σε συμβατικές ή βιολογικές καλλιέργειες.
Οι ευρωβουλευτές υποστηρίζουν ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν μέτρα για την πρόληψη της ακούσιας παρουσίας των ΓΤΟ σε άλλα προϊόντα συμβατικών ή βιολογικών καλλιεργειών, ενώ χρειάζεται να εξασφαλίσουν ότι θα υπάρχει οικονομική ευθύνη για τους υπαίτιους.
Επικαιροποίηση των ευρωπαϊκών ελέγχων ασφαλείας
Ο έλεγχος ασφαλείας και η έγκριση, σε επίπεδο ΕΕ, για την καλλιέργεια ΓΤΟ θα εξακολουθήσει να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση. Η συγκεκριμένη νομοθετική πρόταση δεν επηρεάζει τη διαδικασία αυτή, αλλά οι ευρωβουλευτές επισημαίνουν ότι οι κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να βελτιωθούν. Επί του παρόντος, δύο ποικιλίες γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών έχουν λάβει έγκριση από την ΕΕ: ένα στέλεχος αραβόσιτου και ένα είδος πατάτας. Ωστόσο, λίγα είναι τα κράτη μέλη που καλλιεργούν αυτά τα είδη για εμπορικούς σκοπούς. Η Ελλάδα, η Αυστρία, η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Γερμανία και το Λουξεμβούργο έχουν ενεργοποιήσει τη λεγόμενη «ρήτρα διασφάλισης» στην υφιστάμενη ευρωπαϊκή οδηγία (2001) και απαγορεύουν ρητά την καλλιέργεια ορισμένων ΓΤΟ.
Κλωνοποιημένα τρόφιμα: Η νέα ποικιλία στο Ευρωπαϊκό Τραπέζι
Έχουν περάσει ήδη 15 χρόνια από τη γέννηση της Ντόλι του πρώτου κλωνοποιημένου ζώου. Το θέμα που προκύπτει σήμερα είναι η αποδοχή ή όχι των κλώνων ή των υποπροϊόντων τους στο τραπέζι μας. Κι εδώ λοιπόν αντί να υπάρχει η αυτονόητη κοινή απόφαση για την προστασία της υγείας μας, τα οικονομικά συμφέροντα ανακατεύουν «την τράπουλα» κάτω από το τραπέζι και η κοινή συμφωνία καθυστερεί. Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι ξεκάθαρη: τα τρόφιμα που προέρχονται από κλωνοποιημένα ζώα και η κλωνοποίηση για την παραγωγή τροφίμων πρέπει να απαγορευθούν ρητά. Κάποιες κυβερνήσεις, αν και δέχονται την απαγόρευση χρήσης κρέατος από τα κλωνοποιημένα ζώα, θέλουν να επιτραπεί η χρήση του κρέατος των απογόνων τους, κάτι που το Ευρωπαϊκό Κοινοβουλίου επίσης δεν αποδέχεται.
Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων με τις κυβερνήσεις στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει νέες προτάσεις για τη διαχείριση του προβλήματος των κλωνοποιημένων τροφίμων. Το ΕΚ ήθελε να απαγορευθεί η παραγωγή τροφίμων από κλωνοποιημένα ζώα και τους απογόνους τους, ενώ οι κυβερνήσεις μόνο από την «πρώτη γενιά», με άλλα λόγια ζώα που είναι τα ίδια κλωνοποιημένα.
Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, οι δύο στους τρεις Ευρωπαίους ή το 63% του πληθυσμού θεωρούν «απίθανο» να προμηθευτούν εν γνώσει τους κρέας ή γαλακτοκομικά προϊόντα από κλωνοποιημένα ζώα ή τους απογόνους τους, ενώ το 61% θεωρεί την κλωνοποίηση ανήθικη.
