67 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από γλαύκωμα. Στην Ελλάδα τουλάχιστον 200 χιλιάδες άτομα πάσχουν από γλαύκωμα και οι μισοί εξ αυτών δεν έχουν διαγνωστεί, χάνοντας έτσι σιγά-σιγά, αλλά οριστικά, την όρασή τους. Παράλληλα, τουλάχιστον 40 χιλιάδες άτομα θα εμφανίσουν γλαύκωμα μέσα στην επόμενη πενταετία. Τι να κάνουμε; Μεγαλώνοντας θα πρέπει να μάθουμε να φροντίζουμε τα μάτια μας, όπως και γενικότερα την υγεία μας…
Της Μαρίας Γκέκα
Πρόκειται για μια νόσο η οποία εμφανίζεται μετά την ηλικία των 40 ετών και δρα ύπουλα: τα συμπτώματά της γίνονται αισθητά από τον πάσχοντα μόνο όταν είναι πολύ αργά και έχει χάσει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό την όρασή του. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι δεν είναι αντιμετωπίσιμη. Αντιθέτως, η τύφλωση από γλαύκωμα μπορεί σήμερα να προληφθεί στο 80% των περιπτώσεων, ενώ η ιατρική και η τεχνολογία έχουν προχωρήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια βελτιώνοντας τόσο τη διάγνωση όσο και τις θεραπείες που προτείνονται – μαζί με αυτές και την ποιότητα ζωής των ασθενών.
Το «κλειδί της επιτυχίας» βρίσκεται όμως τελικά στα χέρια των τελευταίων: το «άλφα και το ωμέγα» για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του γλαυκώματος είναι οι τακτικές επισκέψεις στον οφθαλμίατρο και η σχολαστική τήρηση των συμβουλών του.
Αφορά τους Έλληνες
«Το γλαύκωμα είναι μια ομάδα οφθαλμικών παθήσεων οι οποίες χαρακτηρίζονται από βλάβη του οπτικού νεύρου. Αν η νόσος δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα, μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση» μάς εξηγεί ο κ. Γιώργος Μαγκουρίτσας, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γλαυκώματος. Όπως προσθέτει, η νόσος «πλήττει» περίπου το 2% των ατόμων άνω των 40 ετών και η πιο συχνή μορφή της είναι το πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας. «Αυτό συνήθως εξελίσσεται αργά, χωρίς οφθαλμικά συμπτώματα. Η διαταραχή της όρασης ξεκινά περιφερικά, περιορίζοντας σταδιακά το οπτικό πεδίο του ασθενούς, χωρίς να γίνεται αντιληπτή από τον ίδιο. Το πόσο ύπουλο είναι το γλαύκωμα επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι περίπου 50% των ασθενών δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από τη νόσο.
Δυστυχώς μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για το γλαύκωμα, ωστόσο αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με καινοτόμες φαρμακευτικές ή επεμβατικές επιλογές, οι οποίες μπορεί να σταματήσουν ή να επιβραδύνουν την εξέλιξή του. Η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για το γλαύκωμα, άρα το κλειδί για να διατηρηθεί η όραση στους ασθενείς με γλαύκωμα είναι η κατάλληλη ρύθμιση της ενδοφθάλμιας πίεσης».
Στην Ελλάδα η συχνότητα του γλαυκώματος είναι αυξημένη σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο
Οι μελέτες, από την πλευρά τους, φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι το γλαύκωμα είναι μια υπόθεση που αφορά ιδιαίτερα τους Έλληνες. «Σύμφωνα με την πληροφόρηση που έχουμε και κυρίως από τη Thessaloniki Eye Study, μια μελέτη που δείχνει το ποσοστό πασχόντων από γλαύκωμα και διαπιστώνει σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα, συμπεραίνει ότι στην Ελλάδα η συχνότητα του γλαυκώματος είναι αυξημένη σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο» λέει ο κ. Αναστάσιος Κώνστας, Καθηγητής Οφθαλμολογίας Α.Π.Θ και Δ/ντής στην Γ’ Οφθ/κή Κλινική Νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ.
«Αυτό οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη ενός χαρακτηριστικού τύπου γλαυκώματος, του αποφολιδωτικού γλαυκώματος, το οποίο σε εμάς είναι συχνό. Δηλαδή, περίπου 40% από τους γλαυκωματικούς ασθενείς, όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά σε όλη την Ελλάδα, έχουν αυτόν τον τύπο γλαυκώματος». Όπως προσθέτει ο καθηγητής, το αποφολιδωτικό γλαύκωμα, το οποίο μαζί με το πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των τύπων γλαυκώματος που παρατηρούνται στη χώρα μας, εμφανίζεται σε μεγαλύτερη ηλικία και έχει βαρύτερη πρόγνωση, με αποτέλεσμα να είναι και δυσκολότερο στην αντιμετώπισή του.
«Αιτία» η ενδοφθάλμια πίεση
Το κοινό χαρακτηριστικό στους περισσότερους τύπους γλαυκώματος είναι η αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης, η οποία προκαλεί τη βλάβη του οπτικού νεύρου. Η ενδοφθάλμια πίεση – η οποία δεν έχει καμία σχέση με την αρτηριακή πίεση – δημιουργείται από την «κυκλοφορία» του υδατοειδούς υγρού μέσα στα μάτια μας. Το υδατοειδές υγρό παράγεται με συνεχή ρυθμό από το ακτινωτό σώμα του ματιού, για να προσφέρει θρεπτικά συστατικά και στη συνέχεια αποχετεύεται από μια συγκεκριμένη περιοχή, τον διηθητικό ηθμό.
«Η ενδοφθάλμια πίεση παρουσιάζει φυσιολογικές διακυμάνσεις από άτομο σε άτομο, καθώς και κατά τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου» εξηγεί ο κ. Μαγκουρίτσας. «Στο πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας για άγνωστους λόγους η αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού παρεμποδίζεται στον διηθητικό ηθμό και, καθώς το μάτι αποτελεί μια κλειστή κοιλότητα, η συσσώρευση του υγρού αυτού οδηγεί στην αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Το επίπεδο της ενδοφθάλμιας πίεσης που μπορεί να προκαλέσει βλάβη του οπτικού νεύρου διαφέρει από ασθενή σε ασθενή». Στατιστικά θεωρείται ότι το ανώτερο φυσιολογικό όριο της ενδοφθάλμιας πίεσης είναι η τιμή των 21 χιλιοστών της στήλης υδραργύρου (mm Hg).
Απώλεια της περιφερικής όρασης
Η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση προκαλεί σταδιακά βλάβη στο οπτικό νεύρο τραυματίζοντας τις ίνες του. Η φθορά αυτή ξεκινά με τρόπο ο οποίος δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός, προκαλώντας απώλεια της όρασης από την περιφέρεια, για να προχωρήσει τελικά ως το κέντρο.
«Όταν οι νευρικές ίνες τραυματίζονται, δεν μπορούν να μεταφέρουν την εικόνα ολοκληρωμένη» αναφέρει ο κ. Μαγκουρίτσας. «Στο γλαύκωμα αρχικά φθείρονται οι νευρικές ίνες που είναι υπεύθυνες για την περιφερική όραση. Έτσι, αντίθετα με τον καταρράκτη όπου μειώνεται η κεντρική όραση, δηλαδή η οπτική οξύτητα, το γλαύκωμα χαρακτηρίζεται στα πρώτα στάδια από διαταραχές του περιφερικού οπτικού πεδίου που ονομάζονται σκοτώματα. Οι κεντρικές νευρικές ίνες, που είναι υπεύθυνες για την κεντρική όραση, προσβάλλονται στο προχωρημένο στάδιο της νόσου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποια μάτια έχουν πιο ευάλωτο οπτικό νεύρο λόγω κάποιας προδιάθεσης, όπως π.χ. κακής αιμάτωσης, με αποτέλεσμα να βλάπτονται πιο εύκολα ακόμη και με μικρή αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης εντός των φυσιολογικών ορίων».
Πότε να εξεταστώ για γλαύκωμα;
Όλοι μετά τα 40 θα πρέπει να γνωρίζουν και να παρακολουθούν τακτικά την ενδοφθάλμια πίεσή τους. Μία καλή ευκαιρία για να εξετασθεί για γλαύκωμα δίνεται σε κάθε μεσήλικα κατά την επίσκεψή του στον οφθαλμίατρο λόγω πρεσβυωπίας. Καλό είναι να ελέγχεται η ενδοφθάλμια πίεση κάθε δύο χρόνια. Ωστόσο, όσοι έχουν συγγενή πρώτου βαθμού που πάσχει από γλαύκωμα, όσοι παίρνουν θεραπεία με κορτιζόνη, όσοι είναι μύωπες, καθώς και όσοι έχουν παλαιότερα τραυματισθεί σοβαρά στο μάτι θα πρέπει να εξετάζονται συχνότερα.
Πώς ανιχνεύεται το γλαύκωμα;
Το γλαύκωμα ανιχνεύεται με απλές οφθαλμολογικές εξετάσεις: τη μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης (τονομετρία), τη βυθοσκόπηση με την οποία γίνεται έλεγχος του οπτικού νεύρου, και την εξέταση του οπτικού πεδίου (περιμετρία). Για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση του χρόνιου γλαυκώματος θα πρέπει να διαπιστωθεί βλάβη του οπτικού νεύρου ή/και διαταραχή του οπτικού πεδίου. Σε αρκετές περιπτώσεις η μελέτη του γλαυκώματος απαιτεί και πιο εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις, οι οποίες μπορούν να καταγράψουν ακόμη και μία πρώιμη βλάβη του οπτικού νεύρου.
Το γλαύκωμα συνήθως δεν εμφανίζει συμπτώματα και μπορεί να παραμείνει επί μακρόν αδιάγνωστο. Oι ασθενείς πριν καν διαγνωστούν, μπορεί να έχουν χάσει ήδη ένα σημαντικό μέρος της όρασης τους, το οποίο δεν επανορθώνεται. Η προληπτική οφθαλμολογική εξέταση αποτελεί το κλειδί για τη διατήρηση της όρασης στους πάσχοντες από γλαύκωμα.
Έχω αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, αλλά δεν έχω γλαύκωμα…
Πολύ συχνά παρατηρείται κάποιο άτομο να εμφανίζει οριακά αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, χωρίς όμως το οπτικό νεύρο και το οπτικό πεδίο του να εμφανίζουν σημεία βλάβης. Στην περίπτωση αυτή το άτομο χαρακτηρίζεται ως υπερτονικό, αλλά όχι πάσχον από γλαύκωμα. Η οφθαλμική υπερτονία παρατηρείται σε σημαντικό τμήμα του πληθυσμού (υπερδιπλάσιο των γλαυκωματικών, δηλ 4-6%), το οποίο στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ανέρχεται περίπου στα 400.000 άτομα. Όσοι είναι υπερτονικοί, δηλαδή όσοι έχουν απλά αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, θα πρέπει να παρακολουθούνται πιο συχνά.
Άλλοι παράγοντες κινδύνου
Εκτός από την υψηλή ενδοφθάλμια πίεση, ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης γλαυκώματος, συμπεριλαμβανομένων:
✓ Οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος
✓ Ηλικία άνω των 60 ετών
✓ Προγενέστεροι τραυματισμοί – κακώσεις οφθαλμού
✓ Χρήση στεροειδών για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως κορτιζόνη.
✓ και λιγότερο συχνά διαβήτης, υψηλή αρτηριακή πίεση και καρδιακή νόσος
Αντιμετώπιση: Το γλαύκωμα δεν θεραπεύεται αλλά αντιμετωπίζεται. Η απώλεια της όρασης δεν μπορεί να αποκατασταθεί, παρόλα αυτά, η υπολειπόμενη όραση μπορεί να διατηρηθεί μέσω αγωγής. Το γλαύκωμα μπορεί να αντιμετωπιστεί με οφθαλμικές σταγόνες, με χρήση ακτινών λέιζερ, με χειρουργική επέμβαση, ή με έναν συνδυασμό αυτών των μεθόδων.
