Αποτελεί βασικό εκπρόσωπο της μεσογειακής διατροφής, αν και κατάγεται από το μακρινό Περού. Ήρθε στην πατρίδα μας τον καιρό της επανάστασης του 1821, αλλά δεν έτυχε καλής υποδοχής, αφού οι καρποί της θεωρήθηκαν δηλητηριώδεις.
της Μαρίας Γκέκα
Χρειάστηκε να περάσει ένας αιώνας, το 1925, μέχρι ν’ αρχίσει να καλλιεργείται κανονικά. Έκτοτε οι Έλληνες την αγάπησαν πολύ, όπως άλλωστε και όλοι οι μεσογειακοί λαοί, που την αποθέωσαν γαστρονομικά με μοναδικές συνταγές.
Από την Αμερική στην Ευρώπη
H ντομάτα κατάγεται από την Κεντρική και Νότια Αμερική, όπου καλλιεργήθηκε συστηματικά για πρώτη φορά. Ήταν άγνωστη στους κατοίκους της Ευρώπης μέχρι το 1544, οπότε οι Ισπανοί θαλασσοπόροι (Χρ. Κολόμβος) έφεραν την ντομάτα στην Ευρώπη μαζί με το καλαμπόκι, την πατάτα και την πιπεριά.
Λέγεται ότι Ιταλοί βοτανολόγοι άρχισαν να την εξετάζουν στο μικροσκόπιο, δίνοντάς της το όνομα «χρυσό μήλο» (pomi d’oro), καθώς η πιο διαδεδομένη ποικιλία της εποχής εκείνης είχε χρυσαφένιο χρώμα. Η παλαιότερη αναφορά της ντομάτας ως συστατικού της ευρωπαϊκής κουζίνας βρέθηκε σε μια ναπολιτάνικη συνταγή του 1692, «ισπανική σάλτσα ντομάτας». Από τότε πέρασαν αρκετά χρόνια και μόλις στις αρχές του 18ου αιώνα άρχισε να μπαίνει ενεργά στις διατροφικές μας συνήθειες.
Φρούτο ή λαχανικό;
Σας λένε κάτι οι χαρακτηρισμοί… «Ροδάκινο του λύκου», «χρυσό μήλο», «φρούτο του πάθους»; Κι όμως είναι μερικά από τα ονόματα που δόθηκαν κατά καιρούς στον κόκκινο ζουμερό καρπό της ντομάτας. Το κανονικό της όνομα tomati, που σημαίνει «σαρκώδες φρούτο» στη γλώσσα των Ατζέκων, δικαιολογεί το χαρακτηρισμό της ως φρούτο σύμφωνα με τη βοτανολογία. Ωστόσο, με βάση τη δικαστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. το 1893, η ντομάτα ανακηρύχθηκε ως λαχανικό. Πιο συγκεκριμένα, η ντομάτα, με το επιστημονικό όνομα Solanum lycopersicum είναι ένα μονοετές φυτό της οικογένειας Solanaceae, με πάνω από 10.000 ποικιλίες και υβρίδια.
Πολύτιμα θρεπτικά συστατικά
Πολύτιμα θρεπτικά συστατικάΗ ντομάτα αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από νερό και βιολογικές ουσίες. Είναι πολύ φτωχή σε θερμίδες επομένως κατάλληλη τροφή για δίαιτες. Περιέχει μεγάλη ποσότητα βιταμίνης C, που δυναμώνει την άμυνα του οργανισμού (τα 2/3 της ημερήσιας ανάγκης μας σε βιταμίνη C καλύπτονται από δυο μέτριες ντομάτες).
Επίσης, περιέχει σε αφθονία φολικό οξύ, απαραίτητο για την αναδόμηση και την αποκατάσταση των κυττάρων του οργανισμού. Όσοι παίρνουν φάρμακα, πίνουν πολύ αλκοόλ ή τρώνε πολύ κρέας, καθώς επίσης οι έγκυες γυναίκες και οι ηλικιωμένοι, επειδή έχουν αυξημένη ανάγκη σε φολικό οξύ, είναι καλό να καταναλώνουν πολλές ντομάτες.
Περιέχει επίσης βιταμίνη Ε, πολύτιμη για τη γονιμότητα, βιταμίνες της ομάδας Β για την εύρυθμη λειτουργία του μεταβολισμού και για γερό νευρικό σύστημα, όπως και χρώμιο, το οποίο ενδιαφέρει κυρίως τους διαβητικούς, επειδή βοηθά σε διαταραχές κατά την αξιοποίηση του σακχάρου.
Τέλος, στον μακρύ κατάλογο των θρεπτικών της συστατικών, θα βρείτε το σελήνιο, (ανήκει στις ουσίες που προστατεύουν από τον καρκίνο), κάλιο για την υποστήριξη της καρδιακής λειτουργίας, μαγνήσιο ενάντια στα συμπτώματα του στρες και τις μυϊκές κράμπες, όπως επίσης σε μικρότερες ποσότητες ασβέστιο, σίδηρο, χαλκό και μαγγάνιο.
Απολαύστε τη με χίλιους δύο τρόπους
- Κομμένη στα τέσσερα με χοντρό αλάτι, σερβιρισμένη στη χωριάτικη σαλάτα ή μαγειρεμένη σε σάλτσα, η ντομάτα έχει γεύση μοναδική, που την καθιστά μια πραγματική βασίλισσα στο καλοκαιρινό μας τραπέζι.
- Η ντομάτα τρώγεται με διάφορους τρόπους: ωμή σε διάφορες σαλάτες, όπως η δική μας διάσημη χωριάτικη, ως κύριο συστατικό σε λαδερά φαγητά, αλλά και μοναδικό καρύκευμα στην αγαπημένη μας πίτσα.
- Συμμετέχει σε όλες τις κόκκινες σάλτσες, αλλά έχει σφραγίσει με το μοναδικό της ταμπεραμέντο την κλασική ναπολετάνα αλλά και τη διάσημη αμερικάνικη κέτσαπ.
- Ο χυμός της χρησιμοποιείται σε πολλά κοκτέιλ, χωρίς ή με αλκοόλ, όπως το Bloody Mary.
- Ως ντοματάκι γλυκό φλερτάρει και με τη ζαχαροπλαστική και την απολαμβάνουμε από γλυκό του κουταλιού έως ημίγλυκο σορμπέ.
Λυκοπένιο, το δυνατό αντιοξειδωτικό
Εκείνο που κάνει ακόμη πιο πολύτιμη τη ντομάτα είναι το λυκοπένιο, ένα συστατικό που περιέχεται στην κόκκινη σάρκα του καρπού και θεωρείται ένα από τα πλέον ισχυρά αντιοξειδωτικά. Το λυκοπένιο είναι μια χρωστική φυτοχημική ένωση που προσδίδει και το κόκκινο χρώμα στις ντομάτες. Σε μικρότερες περιεκτικότητες, υπάρχει στο καρπούζι, στις φράουλες και στο γκρέιπφρουτ. Το λυκοπένιο έχει γίνει πολλές φορές αντικείμενο έρευνας για τις ισχυρές αντιοξειδωτικές του ιδιότητες, καθώς εξουδετερώνει την καταστροφική επίδραση των ελεύθερων ριζών στον οργανισμό.
Τα ευεργετικά του αποτελέσματα έχουν επανειλημμένως μελετηθεί σε ανθρώπους και έχουν δείξει ότι προστατεύει από διάφορες μορφές καρκίνου, όπως του προστάτη, του πρωκτού, του μαστού, του ενδομητρίου, των πνευμόνων και του παγκρέατος, αλλά και στην πρόληψη του εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας, που είναι η κυριότερη αιτία τύφλωσης στους ηλικιωμένους.
Καλύτερα μαγειρεμένη!
Η συγκέντρωση του λυκοπενίου είναι πολύ μεγαλύτερη σε μία μαγειρεμένη ντομάτα παρά σε μία φρέσκια, όπως και στα επεξεργασμένα παράγωγά της, π.χ ο συμπυκνωμένος χυμός τομάτας, η σάλτσα και ο τοματοπολτός, διότι η κυτταρική μεμβράνη της ντομάτας καταστρέφεται κατά το μαγείρεμα ή την επεξεργασία της, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση περισσότερου λυκοπενίου διαθέσιμου προς απορρόφηση από το έντερο.
Επίσης, επειδή το λυκοπένιο, το β- καροτένιο, η βιταμίνη Α και E είναι λιποδιαλυτά συστατικά, καλό είναι η ντομάτα να συνοδεύεται με μια κουταλιά της σούπας ελαιόλαδο για καλύτερη απορρόφηση. Η ημερήσια ανάγκη του οργανισμού μας σε λυκοπένιο μπορεί να καλυφθεί τρώγοντας 1-2 μέτριες ντομάτες.
Μπατάλα, η ελληνική…
Σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν καταγραφεί, χωρίς υπερβολές, περισσότερες από 12.000 ποικιλίες ντομάτας. Βέβαια, οι περισσότερες από αυτές δεν υπάρχουν πια και αντ’ αυτών, έχουν δημιουργηθεί υβρίδια του φυτού, οι καρποί των οποίων είναι συνήθως οι ντομάτες που φτάνουν στο τραπέζι μας. Η πιο γνωστή όμως και ιδιαίτερα γευστική ποικιλία ντομάτας στη χώρα μας είναι η «Μπατάλα». Οι καρποί της συγκεκριμένης ποικιλίας είναι μεγάλοι. Tο σχήμα τους ακανόνιστο και το κυριότερο, είναι ασύγκριτα νοστιμότεροι από τις υπόλοιπες ποικιλίες.
Η μπατάλα «ζούσε» στην Αττική εδώ και πολλά χρόνια. Tο κέντρο της καλλιέργειάς της ήταν ωστόσο η πεδινή Αργολίδα και η Κορινθία απ’ όπου όμως σιγά-σιγά έχει εξαφανιστεί. Μπορεί η μπατάλα να μην αντέχει τις μεταφορές, όπως οι «σύγχρονες» ντομάτες, αλλά είναι πιο ανθεκτική στις ασθένειες, καθώς είναι απόλυτα προσαρμοσμένη στο ξηροθερμικό κλίμα. Ίσως, λοιπόν, η μπατάλα να είναι μια καλή πρόταση για κάποιον που θέλει να καλλιεργήσει ντομάτες στον κήπο του.
Ντοματάκι Σαντορίνης
Εμφανίστηκε στο νησί κάπως αργά, σε σχέση με τα άλλα τοπικά προϊόντα, μόλις το 1875. Λένε ότι οι πρώτοι σπόροι έφτασαν από το μακρινό Σουέζ. To κατακόκκινο «φρούτο» με το πεπλατυσμένο ακανόνιστο σχήμα, τις ευδιάκριτες κάθετες αυλακώσεις, αλλά και την υπέροχη γεύση προσαρμόστηκε εύκολα στο ηφαιστειογενές έδαφος, στους δυνατούς ανέμους και στις μεγάλες θερμοκρασίες. Η ποικιλία βγάζει καρπούς χοντρόφλουδους αλλά μικρούς, που πολλές φορές συναγωνίζονται το μέγεθος του κερασιού. Γεύση: γλυκιά και ταυτόχρονα όξινη, με έντονα αρώματα μιας άλλης εποχής. Ειδικά, αν δοκιμάσετε τους κλασικούς σαντορινιούς «ντοματοκεφτέδες» φτιαγμένους με το άνυδρο αυτό «φρούτο», θα μυηθείτε σίγουρα στη γεύση και στο άρωμα της αληθινής ντομάτας, που ουδεμία σχέση έχει με την «πλαστική» και «μεταλλαγμένη» μη εποχική ντομάτα.
Συμβουλές προς καταναλωτές
Συμβουλές προς καταναλωτές- Επιλέγετε ντομάτες σφιχτές αλλά όχι σκληρές, χωρίς κιτρινίλες ή χτυπήματα. Βιολογικής καλλιέργειας, γιατί δεν περιέχουν χημικά, ενώ υπερέχουν σε θρεπτικά συστατικά.
- Οι ντομάτες συνεχίζουν να ωριμάζουν, όταν κοπούν από το φυτό τους, γι’ αυτό δεν πρέπει να μπαίνουν στο ψυγείο. Αντίθετα σε μέρος σκιερό και δροσερό μακριά από τον ήλιο, τυλιγμένες σε χαρτοπετσέτες και γυρισμένες ανάποδα.
- Αν και ως γνωστόν, ντομάτες και αγγουράκια κάνουν το ιδανικό ζευγάρι στη σαλάτα μας, τελικά δεν θέλουν και πολλά-πολλά μαζί… Μην τα φυλάτε ποτέ μαζί, γιατί οι ντομάτες εκλύουν αιθυλένιο, με αποτέλεσμα να κιτρινίζουν και να χαλάνε τα αγγουράκια.
- Τέλος, τις λιαστές ντομάτες τις φυλάσσουμε σε δροσερό, σκιερό μέρος δίχως υγρασία. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να διατηρηθούν έως και 2 χρόνια.
Θρεπτικά συστατικά (ανά 100γρ.)
- Ενέργεια: 17 Kcal
- Πρωτεΐνες: 1.2 γρ.
- Λιπίδια: 0,2 γρ.
- Βιταμίνη Α: 42 mg
- Νάτριο: 17 mg
- Υδατάνθρακες: 2,8 γρ.
- Βιταμίνη C: 25 mg
- Βιταμίνη Β2: 0,03 mg
- Νιασίνη: 0,9 mg
- Kάλιο: 268 mg
- Φώσφορο: 26 mg
- Ασβέστιο: 11 mg
- Σίδηρο: 0,4 mg
- Βιταμίνη Β1: 0,03 mg
