Ο κακός λύκος χρειάζεται προστασία!

τ

Κάποτε ήταν το θηλαστικό ζώο με τη μεγαλύτερη κατανομή στον κόσμο μετά τον άνθρωπο. Κυνηγήθηκε όμως αλύπητα σε Ευρώπη και Αμερική!
Κανένα άλλο ζώο δεν έχει πλουτίσει τους μύθους και τις παραδόσεις των λαών όλου του κόσμου όπως ο λύκος. Σύμβολο δύναμης και ελευθερίας στοιχειώνει με την παρουσία του θρύλους και παραμύθια εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο λύκος «ταξίδεψε» πολύ μέσα στο χρόνο και ήταν παρών στα δάση και τα βουνά, εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν την εμφάνιση του ανθρώπου και του πολιτισμού του. Μεταφέρει από τότε μαζί του γνώσεις επιβίωσης «περασμένες» μέσα στα κύτταρά του, δυσνόητες συχνά σ’ εμάς, αλλά άκρως συναρπαστικές! Ο κακός λύκος χρειάζεται προστασία!

ης Μαρίας Γκέκα, με τη συνεργασία της ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ (ΜΚΟ), επιστημονικός συνεργάτης: Γιώργος Ηλιόπουλος, Δρ. Βιολογίας

Ο λύκος αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα είδη του πλανήτη, στην πραγματικότητα όμως, οι γνώσεις μας στην Ελλάδα γύρω από το σαρκοφάγο αυτό θηλαστικό είναι ακόμα ελλιπείς, ενώ οι σκέψεις μας για το ζώο αφορούν συνήθως την πανάρχαια σύγκρουσή του με την κτηνοτροφία. Έτσι, ο σημαντικός ρόλος στη λειτουργία των οικοσυστημάτων και η χαρισματική φύση του μοναδικού αυτού ζώου συνήθως αγνοείται.
Ο λύκος πήρε την τωρινή του μορφή εδώ και 1 εκατομμύριο έτη περίπου, δηλαδή πολύ πριν την εμφάνιση του σημερινού ανθρώπου. Σήμερα, ως αποτέλεσμα της γενετικής εξέλιξης χιλιάδων ετών, επιβιώνουν δύο είδη λύκων: ο γκρίζος (Canis lupus) και ο κόκκινος λύκος (Canis rufus).

Η βιολογία του λύκου

Ο λύκος, ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος των κυνοειδών, μπορεί να φτάσει το 1,5 μέτρο μήκος και από 20 έως 45 κιλά βάρος. Στο τρίχωμα του μεσογειακού λύκου κυριαρχεί το καφέ σώμα με χαρακτηριστική γκρίζα ράχη.  Διαθέτει μεγάλο κεφάλι και δυνατές σιαγόνες (δύο φορές πιο ισχυρό δάγκωμα από αυτό του σκύλου), στενό στέρνο, ψηλά πόδια και ελαφρύ σκελετό για να κινείται γρήγορα. Τρέχει ή περπατά οκτώ με δέκα ώρες τη μέρα διανύοντας αρκετά χιλιόμετρα (έως 40 χλμ).
Η πιο αναπτυγμένη του αίσθηση είναι η όσφρηση, γεγονός που τον καθιστά ικανό να εντοπίσει το θήραμά του με τη μυρωδιά από απόσταση έως και 3 χλμ.
Διαθέτει επίσης οξύτατη ακοή, αν αναλογιστεί κανείς ότι μπορούν να ακούσουν το ουρλιαχτό ο ενός του άλλου από αποστάση έως και 10 χλμ, όταν εμείς αντιλαμβανόμαστε την απόλυτη σιωπή.
Μα το πιο εντυπωσιακό απ΄όλα τα χαρακτηριστικά του είναι η απίστευτη αντοχή. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί μετακινήσεις λύκων ακόμα και 40 χιλιομέτρων μέσα σε μια νύχτα (Ηλιόπουλος, 2005, 2008, Καλλιστώ ΜΚΟ)!

Ζώο …κοινωνικό και μονογαμικό

Κοινό χαρακτηριστικό των πληθυσμών λύκου ανά τον κόσμο είναι η κοινωνική οργάνωση σε μικρές οικογενειακές ομάδες (αγέλες), οι οποίες διατηρούν αποκλειστικές περιοχές (της τάξεως εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων), τις επικράτειες. Η επικράτεια της αγέλης «περιπολείται» συστηματικά από το αναπαραγωγικό ζευγάρι και υπερασπίζεται σθεναρά. Οι ξένοι λύκοι που εισέρχονται στην επικράτεια συνήθως διώκονται – ακόμα και θανατώνονται. Υπάρχουν όμως και αρκετές περιπτώσεις όπου ξένα από την αγέλη άτομα υιοθετήθηκαν από αυτήν και έγιναν μάλιστα και αναπαραγωγικά άτομα.
Τον πυρήνα της αγέλης αποτελεί το αναπαραγωγικό ζεύγος που μπορεί να παραμείνει μαζί για όλη του τη ζωή, γιατί ο λύκος είναι ζώο μονογαμικό. Η λύκαινα γεννά μία φορά το χρόνο, την άνοιξη, μετά από κύηση 63 συνήθως ημερών, κατά μέσο όρο 3 έως 7 μικρά. Οι νεαροί λύκοι εγκαταλείπουν την αγέλη τους προς αναζήτηση συντρόφου και νέας επικράτειας από την ηλικία του ενός έτους.

Το κυνήγι του λύκου στον κόσμο

Ο λύκος έχει υπάρξει το θηλαστικό ζώο με τη μεγαλύτερη κατανομή στον κόσμο μετά τον άνθρωπο. Η κατανομή του κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος του βόρειου ημισφαιρίου εκτός των τροπικών περιοχών. Κυνηγήθηκε όμως αλύπητα από τους ανθρώπους. Εντυπωσιακή ήταν η εξαφάνιση του λύκου (με τη θανάτωση εκατομμυρίων ζώων) από τις ΗΠΑ, εκτός ελάχιστων περιοχών στα σύνορα με τον Καναδά, κατόπιν οργανωμένων και επίμονων προσπαθειών. Εξίσου επίμονα κυνηγήθηκε και στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα στις αρχές του αιώνα να έχει εξαφανισθεί από το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου με εξαίρεση τις Μεσογειακές και Βαλκανικές χώρες.
Τα τελευταία, όμως, 20 χρόνια λύκοι επανεμφανίσθηκαν στη Σκανδιναβική χερσόνησο και την Κεντρική Ευρώπη (Γαλλία, Αυστρία) ως αποτέλεσμα ανάκαμψης των πληθυσμών τους, μετακινούμενοι από γειτονικές χώρες.

Γιατί δεν εξαφανίσθηκε από τις Μεσογειακές χώρες και την Ελλάδα;

Στην Ελλάδα, καθώς και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, ο λύκος δεν εξαφανίσθηκε ποτέ. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στον τρόπο οργάνωσης των αγροτικών κοινωνιών, καθώς και στην εντελώς διαφορετική κουλτούρα όσον αφορά τη φύση, σε σχέση με τις αγροτικές κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης. Οι κτηνοτρόφοι στην Ελλάδα ακολουθούν προκαθορισμένους δρόμους μετακίνησης και υπάρχουν παραδοσιακοί τόποι διαχείμασης και ξεκαλοκαιριάσματος των κοπαδιών. Μαθαίνουν τις συνήθειες των λύκων και τους κινδύνους για τα κοπάδια τους. Επίσης, ο φόβος για την απώλεια ζώων δεν αποκτά μεταφυσικές διαστάσεις όπως γίνεται στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης.
Η, επί αιώνες, άσκηση της κτηνοτροφίας ελεύθερης βοσκής στη Μεσόγειο και η εφαρμογή των μεθόδων πρόληψης είχαν ως αποτέλεσμα την αμοιβαία προσαρμογή και συνύπαρξη του ανθρώπου και του λύκου στην αμοιβαία παρουσία τους. Ουσιαστικά αυτό αντιστοιχεί σε αποδοχή της παρουσίας του, εφόσον δεν βλάπτει σημαντικά την ανθρώπινη περιουσία. Αντίθετα, στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη οργανώθηκαν ειδικά σώματα εξόντωσης με στόχο την πλήρη εξαφάνιση του είδους και με κάθε μέσο.

Ο δαίμονας και ο “αμνός του Θεού”

Για την εξόντωση του λύκου στην Ευρώπη, ίσως συνέβαλε και η καθολική εκκλησία εισάγοντας μια υπεραπλουστευμένη άποψη περί δυαδικής υπόστασης της φύσης. Από τη μία μεριά υπάρχει το αποδεκτό ανθρωπογενές περιβάλλον και η γεωργική γη, ελεγχόμενα από τα γερά εδραιωμένα κοσμικά και θρησκευτικά κέντρα εξουσίας και από την άλλη η άγρια φύση και τα ζώα που πρέπει να υποταχθούν προς όφελος του ανθρώπου.  Ο λύκος ταυτίζεται με το διάβολο και τη δαιμονική πλευρά της φύσης, την άκρατη σεξουαλικότητα και τη σκληρότητα, έτοιμος να κατασπαράξει τον «αμνό του Θεού», σύμβολο της ηρεμίας, της καλοσύνης αλλά και της υποταγής.
Αντίθετα, στους μύθους των Μεσογειακών χωρών (βλέπε μύθοι του Αισώπου), αν και ο λύκος συμβολίζει την πανουργία διατηρώντας την αιμοδιψή φύση του, παρουσιάζεται ταυτόχρονα και ως τρωτό πλάσμα. Χάνει την υπερφυσική υπόσταση και τοποθετείται πιο κοντά στην πραγματική του βιολογική ταυτότητα, ως πλάσμα με σάρκα και οστά, άλλοτε δυνατό και άλλοτε εξαιρετικά ευάλωτο.
Η μελέτη των συμβολισμών του λύκου, αλλά και της άγριας φύσης, μέσα από ένα ταξίδι στο χρόνο της ανθρώπινης ιστορίας και σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές, έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Μπορεί να ερμηνεύσει σε μεγάλο βαθμό την τωρινή κατάσταση των απειλούμενων ειδών.

Απειλές και ζητήματα διατήρησής του στην Ελλάδα

Η κατανομή του είδους στην Ελλάδα καλύπτει σημαντικό μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο λύκος ήταν παρών και στην Πελοπόννησο μέχρι την δεκαετία του ‘30. Η γεωγραφική απομόνωση της Πελοποννήσου απέτρεψε την όποια μετακίνηση ατόμων λύκου από την ηπειρωτική χώρα συντελώντας σημαντικά στη μείωση και την τελική εξαφάνιση του είδους.
Η ελάττωση της φυσικής λείας του λύκου (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο) που οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες, τον στρέφει προς τα κτηνοτροφικά ζώα, γεγονός που επιτείνει τη σύγκρουση ανθρώπου-λύκου. Αν και το κυνήγι του λύκου δεν επιτρέπεται από το 1991, η ανθρωπογενής θνησιμότητα είναι ακόμη υψηλή. Οι παγάνες και τα δηλητηριασμένα δολώματα συνεχίζουν να αποτελούν ευρύτατα διαδεδομένες πρακτικές θανάτωσης λύκων.
Επίσης, η επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας ακόμα και σε δυσπρόσιτες και απομακρυσμένες περιοχές, τα μεγάλα τεχνικά έργα που υλοποιήθηκαν και συνεχίζουν να υλοποιούνται, χωρίς επαρκή περιβαλλοντικό σχεδιασμό, η διάνοιξη εκτεταμένου και ανεξέλεγκτου δικτύου δασικών δρόμων, οδηγούν σταδιακά στην υποβάθμιση των βιοτόπων του λύκου απειλώντας την επιβίωσή του.
Μια σημαντική απειλή για την επιβίωση του λύκου στη χώρα μας είναι η κατάτμηση των βιοτόπων του από την κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων, όπως οι αυτοκινητόδρομοι ταχείας κυκλοφορίας. Ο λύκος, η αρκούδα, καθώς και κάποια είδη οπληφόρων έχουν μεγάλες επικράτειες με αποτέλεσμα τα άτομα των ειδών αυτών να διασχίζουν συχνά τους αυτοκινητόδρομους. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του λύκου, οι σχεδιαζόμενοι αυτοκινητόδρομοι τέμνουν την κατανομή του είδους σε πάρα πολλά σημεία αποτελώντας ένα σημαντικό παράγοντα μείωσης των ρυθμών διασποράς του είδους από Βορρά προς Νότο. Πιο έντονο είναι το πρόβλημα σε περιοχές με ομαλό ανάγλυφο, όπου απουσιάζουν μεγάλα περάσματα για την πανίδα, όπως οι γέφυρες και οι σήραγγες.

Πράσινες γέφυρες για τους λύκους στη Στερεά Ελλάδα

Στη Στερεά Ελλάδα οι λύκοι βρίσκουν «πράσινες» γέφυρες και δρόμους. Βιολόγοι της περιβαλλοντικής οργάνωσης ΚΑΛΛΙΣΤΩ, εδώ και δύο χρόνια περίπου μελετούν την καθημερινότητα της αγέλης και με βάση τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει βρίσκουν τρόπους, ώστε να μη διαταραχθεί η ζωή των λύκων της Στερεάς Ελλάδας μετά τη χάραξη του νέου αυτοκινητοδρόμου Ε65 (νότιο τμήμα) και της νέας σιδηροδρομικής γραμμής για το τρένο υψηλής ταχύτητας (ΝΣΓΥΤ). Με αυτόν τον τρόπο ευελπιστούν ότι θα αποφύγουν τα φαινόμενα άλλων αυτοκινητοδρόμων, που με την κατασκευή τους έπληξαν ανεπανόρθωτα την καθημερινότητα άλλων άγριων ζώων, όπως η καφέ αρκούδα.
Ο λύκος είναι είδος προτεραιότητας για τη Στερεά Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Γιώργο Ηλιόπουλο, Δρα Βιολογίας και επιστημονικό συνεργάτη της ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ. Ήδη σ’ αυτό το μεγάλο πρόγραμμα δουλεύει με τους συνεργάτες του τα τελευταία δύο χρόνια στην περιοχή της Φθιώτιδας (στην ευρύτερη περιοχή του Δομοκού) όπου γίνονται τα δύο μεγάλα έργα.
Όπως είπε στη Νaturanrg, μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούν για την ανεύρεση των περιοχών και των δρόμων που κινούνται οι λύκοι είναι η δορυφορική τηλεμετρία. Στο πλαίσιο της παραπάνω επιχείρησης, τοποθετούνται δορυφορικά κολάρα σε λύκους,  τα οποία επιτρέπουν τον εντοπισμό και την  καταγραφή της θέσης των ζώων, κάθε 90 λεπτά, ενώ τα δεδομένα μεταφέρονται με τη χρήση ενσωματωμένου κινητού τηλεφώνου GSM από το κολάρο κατευθείαν στους υπολογιστές των βιολόγων της ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ. Αυτό το σύστημα επιτρέπει στους ερευνητές τη συστηματική παρακολούθηση και χαρτογράφηση των μετακινήσεων, της συμπεριφοράς και των συνηθειών των ραδιοσημασμένων λύκων, ενώ το κολάρο πέφτει από το λαιμό του ζώου με ειδικό τηλεχειρισμό.
Βασικός στόχος του προγράμματος είναι ο εντοπισμός και η πρόβλεψη θέσεων διέλευσης πανίδας, ώστε να κατασκευασθούν συμπληρωματικές ειδικές διαβάσεις -καθώς τα έργα θα είναι περιφραγμένα σε όλο τους το μήκος προς αποφυγή ατυχημάτων- που θα βοηθούν τις μετακινήσεις των μεγάλων αλλά και των μικρότερων θηλαστικών, με σκοπό τη βιωσιμότητα της άγριας ζωής στη χώρα μας.

Πηγή: NaturaNrg #25