Τα πράσινα όνειρά μας, τα δάση μας
Συνέντευξη στον κ. Παναγιώτη Εσκίογλου, Ομότιμο Καθηγητή Οδοποιίας και Εδαφομηχανικής του ΑΠΘ, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος.
♥ Από την Ευτυχία Φράγκου
Βιώσαμε μία πύρινη χρονιά, με φωτιές που κατέκαψαν τα δάση της χώρας μας και του πλανήτη, μαζί με τις πράσινες ελπίδες μας! Κι ενώ όλοι μιλάνε για πρόληψη και εγρήγορση με την έναρξη της θερινής περιόδου, στη Natura Nrg ανοίγουμε το φάκελο της πυρασφάλειας στην καρδιά του χειμώνα, την εποχή κατά την οποία πρέπει όλοι να αρχίσουμε να μεριμνούμε…
Προσπαθώντας να διεισδύσουμε σε ένα τόσο πολυπαραγοντικό ζήτημα, είναι μεγάλη μας τιμή που συνομιλούμε με τον κ. Παναγιώτη Εσκίογλου, Ομότιμο Καθηγητή Οδοποιίας και Εδαφομηχανικής του ΑΠΘ στο Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος.
♦ Κύριε καθηγητά, η νέα έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), προειδοποιεί ότι κατευθυνόμαστε σε ακραία κλιματικά φαινόμενα, εάν δεν ληφθούν επειγόντως μέτρα. Θεωρώντας ότι αυτή η συζήτηση με εσάς τους ειδικούς δεν πρέπει να ξεκινάει τη θερινή περίοδο των πυρκαγιών, αλλά πολύ νωρίτερα, τι πρέπει να γίνει σε επίπεδο πρόληψης, σε πολιτειακό αλλά και σε ατομικό επίπεδο, δεδομένου ότι το 90% των δασικών πυρκαγιών προκαλείται από τον άνθρωπο;
Για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, όπως και όλων των φυσικών κινδύνων, η πρόληψη είναι το πρώτο και κυριότερο βήμα, αφού τόσο η καταστολή όσο και η αποκατάσταση είναι χρονοβόρες και πολυέξοδες με αμφίβολο αποτέλεσμα.
Η πρόληψη μπορεί να ξεκινά από ατομικό επίπεδο (καθαρισμός οικοπέδων και αγροτικών εκτάσεων, πλήρωση υδροδεξαμενών, συμμόρφωση στις οδηγίες της Πολιτείας σε επικίνδυνες μέρες), να προχωρά σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης σε συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες που θα πρέπει να περιλαμβάνει καθαρισμό επίγειας βιομάζας, συντήρηση αντιπυρικών λωρίδων, έλεγχο καλής λειτουργίας όλων των εμπλεκόμενων μέσων κατάσβεσης των πυρκαγιών, εκπαίδευση υπάρχοντος προσωπικού και πρόσληψη νέου. Εννοείται ότι όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται πολύ πριν της έναρξης της αντιπυρικής περιόδου, ει δυνατόν από τον Οκτώβριο εκάστου έτους.
♦ Οι πυρκαγιές συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη;
Η υπερθέρμανση του πλανήτη, που άρχισε να εμφανίζεται με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης, πράγματι ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την δημιουργούμενη κλιματική αλλαγή, όπου οι κυριότερες επιπτώσεις της είναι οι μεγάλες περίοδοι ξηρασίας, τα χαμηλά ποσοστά της επίγειας υγρασίας και οι ισχυροί άνεμοι. Αυτές ακριβώς είναι και οι κυριότερες αιτίες τόσο για την εμφάνιση όσο και για την έκταση των πυρκαγιών.
Δυστυχώς, η υποκρισία των ισχυρών της γης φάνηκε στην μη αποδοχή των συμπερασμάτων των διασκέψεων του Κιότο και του Ρίο για τη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
♦ Οι σοβαρότερες πυρκαγιές στην Ελλάδα είναι αυτές που συνδέονται με τα πευκοδάση. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Όταν μιλάμε για πευκοδάση στη χώρα μας, παρότι υπάρχουν επτά είδη πεύκης, αναφερόμαστε σε αυτά της τραχείας και της χαλεπίου. Η ευθύνη που λανθασμένα αποδίδουμε στα πευκοδάση οφείλεται στη γειτνίαση των πευκοδασών με τους οικισμούς και αντίστροφα η μετακίνηση των οικισμών μέσα σε αυτά. Μέσα σε ένα ώριμο πευκοδάσος βρίσκουμε ένα μεγάλο στρώμα από πευκοβελόνες και μία πλάκα από μύκητες που από τη μία απαγορεύουν τη φυσική αναγέννηση και από την άλλη μελλοντικά δημιουργούν μία καύσιμη ύλη που θα είναι η υπεύθυνη για τις πυρκαγιές.
♦ Η αποκατάσταση ενός καμένου δάσους είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία, ενώ ο κόσμος επιζητά γρήγορες και εύπεπτες λύσεις. Ποια είναι η αλήθεια αναφορικά με τις αναδασώσεις; Οι πυρκαγιές είναι κομμάτι του κύκλου της ζωής ενός δάσους; Οι φυσικές αναδασώσεις είναι πιο αποτελεσματικές από αυτές που επεμβαίνει ο άνθρωπος;
Θα πρέπει να γίνει γνωστό προς όλες τις κατευθύνσεις ότι τα μεσογειακά δάση δημιουργούν από μόνα τους τις προϋποθέσεις να καούν και να ξανακαούν, γιατί η φωτιά παίζει σημαντικό οικολογικό παράγοντα αναγέννησής τους. Βέβαια θα πρέπει να σημειωθεί πως τα μεσοδιαστήματα των πυρκαγιών μειώθηκαν εξαιτίας των ακούσιων και εκούσιων εμπρησμών.
Το μεγαλείο της φύσης παρουσιάζεται μετά τις πυρκαγιές κατά τη φάση της φυσικής αναγέννησης. Τα κουκουνάρια της πεύκης ωριμάζουν περί τον Απρίλιο μήνα, αλλά δεν ανοίγουν και παραμένουν με τους φυτρώσιμους σπόρους για πολλά χρόνια κλειστά. Αυτά δεν καίγονται κατά την διάρκεια της πυρκαγιάς αλλά 48 ώρες μετά το τέλος, ανοίγουν και πέφτουν στο έδαφος (Σ. Ντάφης). Και μάλιστα μπορούμε να συναντήσουμε μέχρι και 1.000 σπόρους στο τετραγωνικό μέτρο.
Από αυτούς ένα μέρος θα διατηρηθεί και μετά τις πρώτες βροχές θα έχουμε την εμφάνιση των νέων φυταρίων. Αυτό είναι και το θαύμα της φυσικής αναγέννησης το οποίο όμως δεν ισχύει για τα κατ’ επανάληψη καμένα δάση. Η επιτυχία της φυσικής αναγέννησης προϋποθέτει την απαγόρευση της βοσκής και την πρόνοια για τη μη διάβρωση του εδάφους.
♦ Ποια μέτρα πυροπροστασίας και πυρόσβεσης πραγματικά χρειαζόμαστε.
Η επιστήμη απέδειξε ότι μία πυρκαγιά σβήνει με ένα ποτήρι νερό στο πρώτο λεπτό που θα προκληθεί. Από εκεί και πέρα, ανάλογα με το μέγεθός της, τη θερμοκρασία και την ταχύτητα του ανέμου θα απαιτηθεί βυτιοφόρο, επίγειες δυνάμεις και δυστυχώς όταν θα ξεφύγει, εναέρια μέσα. Ευχής έργον θα είναι να μη φτάνουμε στο τελευταίο μέτρο. Οι επίγειες επεμβάσεις, στο βαθμό που μπορούν να δράσουν, αποδείχτηκε ότι είναι οι πλέον αποτελεσματικές. Δυστυχώς από τον Ιούνιο του 1998, με τον Ν.2612[98, η ευθύνη και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός της καταστολής των πυρκαγιών στις δασικές εκτάσεις, μεταβιβάστηκε από τη Δασική Υπηρεσία – για λόγους μείωσης της επιβάρυνσης του κρατικού προϋπολογισμού- στο Πυροσβεστικό Σώμα.
Μία απολύτως λανθασμένη απόφαση, αφού ούτε το κόστος μειώθηκε, αλλά και ο μέσος αριθμός των καμένων εκτάσεων ανά έτος αυξήθηκε σε ποσοστό 8 % από το 1998, με έναν μέσο αριθμό ετήσιων πυρκαγιών περί τις 1.800 και με έναν πολύ μεγάλο αριθμό θυμάτων.
Αυτό δεν σημαίνει ότι αμφισβητούμε τις ηρωικές προσπάθειες των πυροσβεστών, αλλά με το προηγούμενο θεσμικό δόγμα προτεραιότητα είχε η πρόληψη που γινόταν από το δασικό προσωπικό που γνώριζε τον χώρο, εφαρμόζοντας τον έλεγχο από επιφυλακές και παρατηρητήρια. Σήμερα έχουμε και παρεμβάσεις ξένων πυροσβεστών αρτιότερα προετοιμασμένων που συμβάλλουν.
Επίσης, η κατάσβεση των πυρκαγιών έχει προχωρήσει σε νέα επίπεδα με σύγχρονες μεθόδους όπως το αντιπύρ, τα δορυφορικά συστήματα και πρόσφατα η εισαγωγή καμερών στις κεραίες κινητής τηλεφωνίας και εντοπισμού καπνού με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.
♦ Η κτηνοτροφία και η βόσκηση έχουν εγείρει ιδιαίτερα συγκρουόμενες απόψεις. Ποια είναι τελικά η αλήθεια;
Έχετε απόλυτο δίκιο. Είναι ένα χρόνιο πρόβλημα που ταλαιπωρεί διαχρονικά δυο ομάδες, αυτή της Δασικής Υπηρεσίας και των κτηνοτρόφων. Και αυτό γιατί η μεν απλή κτηνοτροφία αποτελεί παράγοντα αειφορικής διαχείρισης του δασικού οικοσυστήματος, από την άλλη η αλόγιστη υπερβόσκηση, ιδίως των αιγών, εντός δασικών εκτάσεων που κατατρώγουν φύλλωμα και βλαστούς, αδυνατίζουν και ενίοτε καταστρέφουν τα ιστάμενα και τα θαμνώδη είδη και την φυσική αναγέννηση όταν κυκλοφορούν σε φυσικά αναγεννημένες επιφάνειες.
Δυστυχώς πολλές φορές ο κτηνοτρόφος, έχοντας σύμμαχο την πλημμελή αστυνόμευση, και την άγνοια ότι η φυσική αναγέννηση έχει μεγαλύτερους εχθρούς τη διάβρωση του εδάφους και την καταστροφή των νέων φυταρίων από την αλόγιστη βόσκηση, καταστρατηγούν τις διατάξεις και συνεχίζουν το καταστροφικό τους έργο, καταστροφή που θα βρουν σύντομα μπροστά τους, όταν δεν θα υπάρχει βοσκήσιμη ύλη για τα ζώα τους.
♦ Κλείνοντας θα θέλαμε να μοιραστείτε μαζί μας μύθους αναφορικά με τις πυρκαγιές αλλά και κάποιες δράσεις τις οποίες μπορεί καθένας μας να ακολουθήσει.
Πυρκαγιές είχαμε από αρχαιοτάτων χρόνων, έχουμε και θα έχουμε όπως και φυσική αναγέννηση. Και ο Όμηρος και μετέπειτα ο Θουκυδίδης περιγράφουν πυρκαγιές, ενώ ο Πλάτων παρομοιάζει μία καμένη γη ως «νοσήσαντος σώματος οστά», ο δε εμπρηστής ονομάζεται «Πυρκαεύς».
- O ανθρώπινος παράγοντας, παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο, σε βαθμό μάλιστα τέτοιο ώστε να χαρακτηρίζονται οι δασικές πυρκαγιές αντί για φυσικά, ως ανθρωπογενή πλέον φαινόμενα.
- H μείωση όσων φυσικά και θεσμικά ήταν φύλακες των δασών και δασοπυροσβέστες (υλοτόμοι, δασεργάτες, δασικοί υπάλληλοι) με την ταυτόχρονη αύξηση των ευκαιριακών επισκεπτών για δασική αναψυχή και άλλες αιτίες, αυξάνει τις πιθανότητες πυρκαγιάς και μειώνει τις ευκαιρίες καταστολής.
- Ποτέ μετά την πυρκαγιά δεν θα έχουμε χέρσα γη. Όπου είχαμε θάμνους και πλατύφυλλα, θα έχουμε νέα πρεμνοβλαστήματα και όπου υπήρχαν ώριμες συστάδες θα ακολουθήσει φυσική αναγέννηση. Αν επικρατήσει ξηρασία και ελάχιστη υγρασία θα έχουμε καθυστέρηση ανάπτυξης και εμφάνιση πλατυφύλλων. Στα δε διπλοκαμμένα απαιτείται τεχνητή αναδάσωση για να αποφύγουμε την αλλαγή χρήσης γης.
- Πρώτο και κύριο μέτρο, η όσο το δυνατόν καλύτερη οργάνωση της πρόληψης, η πρόσληψη εκπαιδευμένου προσωπικού, η μεταφορά της δασοπυρόσβεσης στην Δασική Υπηρεσία με προηγηθείσα επιμόρφωση και η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας στην καταστολή.
♦ Κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων ένα από τα αγαπημένα έθιμα είναι αυτό του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Από οικολογικής άποψης τι θα προτείνατε φυσικό ή τεχνητό δέντρο; Τι επιλέγετε εσείς;
Και βέβαια θα στραφούμε στη λύση του φυσικού δένδρου, διότι σε άγονα για μονοετείς καλλιέργειες εδάφη, η καλλιέργεια και η παραγωγή ελάτης συμβάλλει στην προστασία των εδαφών από διάβρωση και από τα πλημμυρικά φαινόμενα, ελαχιστοποιεί τους κάθε είδους ρύπους και το διοξείδιο του άνθρακα και παρέχει το ωφέλιμο οξυγόνο. Συνάμα συντελεί στην παραμονή του ενεργού πληθυσμού στον τόπο διαμονής του, έχοντας ένα σημαντικό έσοδο που προέρχεται από την παραγωγή σπόρων, εγκατάσταση των φυτών, καλλιέργεια και συνεχή αναδάσωση των εκτάσεων που υλοτομούνται. Ενδεικτικά στην ορεινή Χαλκιδική, στον Ταξιάρχη, σε έκταση 10.000 στρεμμάτων καλλιεργούνται αυτή τη στιγμή 8.000.000 δενδρύλλια από τα οποία ετησίως διατίθενται στην αγορά περί τα 25.000 που αποτελούν το 70% της πανελλαδικής διάθεσης.
Επομένως με τη στροφή μας στο φυσικό δένδρο, συμβάλλουμε στην αειφορία, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην αναθέρμανση της οικονομίας και την ενίσχυση του κοινωνικού ιστού.
Διαβάστε ακόμα ⇒ Ο πλανήτης μας, το περιβάλλον, η υγεία μας
Τα αποκαρδιωτικά στατιστικά:
- Οι φετινές πυρκαγιές παγκοσμίως έχουν κάψει έκταση ίση με τον Ιράν.
- Κάθε χρόνο τα καμένα από πυρκαγιές εδάφη αυξάνονται κατά ένα …Βέλγιο.
- Στην Ιταλία κάηκαν φέτος περισσότερα από 500.000 στρέμματα.
- Στον Καναδά, οι πυρκαγιές έσπασαν όλα τα ρεκόρ καίγοντας πάνω από 145 εκατομμύρια στρέμματα δασών.
- Η Χιλή θα κλείσει τη χρονιά με έναν ζοφερό απολογισμό, με πάνω από 4.450.000 στρέμματα καμένα λόγω της χειρότερης ξηρασίας εδώ και 1000 χρόνια, την ίδια χρονιά που η Χαβάη βίωσε την πλέον καταστροφική φωτιά στην ιστορία της, ενώ στο Καζακστάν κάηκαν περίπου 600.000 στρέμματα δάσους με τη λίστα να είναι μακρά και αποκαρδιωτική.
- Η Ελλάδα καταγράφει το αρνητικό ρεκόρ των 1.200.000 εκατομμυρίων καμένων στρεμμάτων, ενώ παράλληλα και τα στατιστικά των χωρών στη Νότια Ευρώπη σοκάρουν.
- Το 80% των καμένων εκτάσεων όλης της Ευρώπης συγκεντρώνονται στις χώρες της Μεσογείου. Δραματική πρωτιά στην Μεσόγειο φέρει η Ελλάδα, ενώ ακολουθεί, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Κύπρος και η Ισπανία.
