Η σωματική αύξηση κάθε παιδιού και εφήβου από τη γενετική προδιάθεση αλλά και περιβαλλοντικούς, διατροφικούς, ψυχοκοινωνικούς και ενδοκρινικούς παράγοντες.
⇒ Δρ. Χριστίνα Κανακά-Gantenbein, Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας-Νεανικού Διαβήτη, Πρώτη Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείο Παίδων «ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ»
To ύψος, όπως και κάθε άλλο βιολογικό χαρακτηριστικό, όπως η αρτηριακή πίεση ή το βάρος, ακολουθεί μία ομαλή καμπανοειδή κατανομή κατά Gauss για τα άτομα συγκεκριμένου φύλου, φυλής και ηλικίας και θεωρείται φυσιολογικό όταν βρίσκεται έως και δύο σταθερές αποκλίσεις εκατέρωθεν της μέσης τιμής.
Το χαμηλό ανάστημα μπορεί να είναι αποτέλεσμα παραλλαγής του φυσιολογικού ή να αποτελεί έκφραση νοσολογικής οντότητας, είτε αυτή είναι χρόνιο συστηματικό νόσημα, όπως σύνδρομο δυσαπορρόφησης, χρόνια πνευμονοπάθεια, χρόνια νεφροπάθεια κ.ά. ή να αποτελεί έκφραση ενδοκρινικής ανεπάρκειας.
Τα κυριότερα ενδοκρινικά αίτια χαμηλού αναστήματος αποτελούν η υπερκορτιζολαιμία, ο υποθυρεοειδισμός και η ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης.
Έλλειψη αυξητικής ορμόνης
Η ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης κλινικά θα εκδηλωθεί με χαμηλό ετήσιο ρυθμό αύξησης, ενώ θα πρέπει να αποκλεισθούν όλα τα άλλα πιθανά αίτια χαμηλού αναστήματος. Είναι γνωστό ότι η ενδογενής αυξητική ορμόνη ακολουθεί ένα περιοδικό νυχθήμερο ρυθμό έκκρισης με αιχμές κατά τη διάρκεια της νύκτας. Ως κριτήριο τεκμηρίωσης της ανεπάρκειάς της έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες δοκιμασίες. Ως εκ τούτου, πέραν των βιολογικών δεικτών ανεπαρκούς ρυθμού αύξησης ενός παιδιού, απαιτείται η τεκμηρίωση ανεπαρκούς έκκρισης της αυξητικής ορμόνης μετά από δύο δοκιμασίες διέγερσης, δηλαδή η κατάδειξη ότι η μέγιστη τιμή αυξητικής ορμόνης δεν ξεπερνά τα 10mg/L.
Πότε χορηγείται αυξητική ορμόνη
Πότε χορηγείται αυξητική ορμόνηΗ χορήγηση αυξητικής ορμόνης ενδείκνυται στις περιπτώσεις αποδεδειγμένης ανεπάρκειας έκκρισής της και τότε η χορήγησή της οδηγεί σε φυσιολογικό τελικό ανάστημα μέσα στο γενετικό ύψος-στόχο. Πέραν της κλασικής ανεπάρκειας έκκρισης της αυξητικής ορμόνης, τόσο στη χώρα μας, όσο και σε άλλες χώρες υπάρχει η έγκριση χορήγησης αυξητικής ορμόνης και στο χαμηλό ανάστημα που χαρακτηρίζει το σύνδρομο Turner αλλά και στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Σε άλλες χώρες έχει εγκριθεί η χρήση της και σε περιπτώσεις ενδομήτριας καθυστέρησης ανάπτυξης, όταν δεν υπάρχει αντιρροπιστική επιτάχυνση της αύξησης μέχρι την ηλικία των 3-4 ετών, καθώς και σε παιδιά με σύνδρομο Prader-Willi. Το 2003 μάλιστα το FDA της Αμερικής ενέκρινε τη χορήγηση αυξητικής ορμόνης και σε παιδιά με λεγόμενο ιδιοπαθές, φυσιολογικό κοντό ανάστημα, δηλαδή σε παιδιά που παρουσίαζαν χαμηλό ανάστημα, όχι λόγω ανεπάρκειας αυξητικής ορμόνης. Έντονος προβληματισμός εκδηλώθηκε στους επιστημονικούς χώρους για το κατά πόσο η επέκταση χρήσεως της αυξητικής ορμόνης είναι ιατρικά ενδεδειγμένη ή θα οδηγήσει τελικά σε αυξημένο κίνδυνο άλλων μορφών νοσηρότητας ή ακόμη σε αλόγιστη κατάχρηση και κόστος.
Πόσο «κοστίζουν» μερικά εκατοστά;
Ζούμε σε μία εποχή που δυστυχώς όλα πια έχουν αναχθεί σε καταναλωτικά αγαθά. Η έννοια του «έχω χρήματα για να μπορώ να αγοράσω» γίνεται ο κανόνας συμπεριφοράς πολλών ανθρώπων. Δυστυχώς, στο βωμό αυτής της ευμάρειας και βεβαίως στην πατροπαράδοτη αξία των γονέων να δώσουν το καλύτερο στο παιδί τους έχει αναπτυχθεί μία ολόκληρη νοοτροπία. Αλίμονο αν και το ανάστημα ενός παιδιού μεταφράζεται σε δυνατότητα εξαγοράς του κοινωνικώς επιθυμητού τελικού αναστήματος. Πόσες φορές δυστυχώς δεν έχουν εκφραστεί επιθυμίες: «γιατρέ, δεν μπορεί να πάρει αυξητική ορμόνη για να μπορέσει να ξεπεράσει ένα όριο, ώστε να γίνει δεκτός σε μία Στρατιωτική Σχολή ή στην Αστυνομία…» ή ακόμη, «το ξέρετε και εσείς , γιατρέ, ότι η εμφάνιση μετράει. Oι πιο ψηλοί έχουν πάντα καλύτερες πιθανότητες να κερδίσουν τις εντυπώσεις και να πετύχουν ευκολότερα κοινωνική και επαγγελματική ανέλιξη. Συνταγογραφήστε μας αυξητική ορμόνη και μπορούμε να πληρώσουμε να τη φέρουμε από το εξωτερικό». Άλλωστε ας μην κρυβόμαστε, τι πρότυπα παίρνουν τα κορίτσια μας, όταν ως απόλυτο πρότυπο ομορφιάς παρουσιάζεται το φωτομοντέλο με ύψος 178 εκατοστά και βάρος 50 κιλά;
Επιστημονικά υπάρχει, όπως προαναφέρθηκε, σαφής ένδειξη χορήγησης αυξητικής ορμόνης, όταν αυτή πραγματικά ανεπαρκεί, με αποτέλεσμα το χαμηλό ρυθμό ετήσιας αύξησης. Η ανεπάρκεια αυτή τεκμηριώνεται με ανεπαρκή έκκρισή της σε δύο τουλάχιστον ειδικές δυναμικές δοκιμασίες.
10.000 ευρώ για κάθε εκατοστό αναστήματος
Αντίθετα, ελάχιστες ερευνητικές εργασίες μη χρηματοδοτούμενες από φαρμακευτικές εταιρείες υπάρχουν που να καταδεικνύουν βελτίωση του τελικού αναστήματος σε παιδιά χωρίς ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης. Δυστυχώς, οι μελέτες στις οποίες στηρίχθηκε η ένδειξη χορήγησης αυξητικής ορμόνης σε φυσιολογικά κοντά παιδιά ήταν κυρίως δύο, εκ των οποίων μόνο η μία ήταν διπλή τυφλή μελέτη, που έδειξε ένα συνολικό όφελος στο τελικό ανάστημα της τάξεως των 3,7 εκατοστών στα παιδιά που πήραν αυξητική ορμόνη έναντι αυτών που δεν πήραν. Γενικότερα, διάφορες μελέτες χορήγησης αυξητικής ορμόνης σε αυξανόμενη δόση, σε φυσιολογικά κοντά παιδιά, έδειξαν ότι το κέρδος στο τελικό ανάστημα μπορεί να φθάσει τα 5-7 εκατοστά σε διάστημα ορμονοθεραπείας 5-7 έτη, ενώ το εύρος της απάντησης ποικίλει από παιδί σε παιδί, με αποτέλεσμα σε ορισμένα το κέρδος να είναι μηδαμινό. Το κόστος μιας τέτοιας μακροχρόνιας και μη ιατρικά επιβεβλημένης ορμονοθεραπείας υπολογίζεται περίπου σε 10.000 ευρώ για κάθε εκατοστό αναστήματος που κερδίζει το παιδί, ένα συνολικό λοιπόν κόστος της τάξεως των 50-75 χιλιάδων ευρώ για κάθε φυσιολογικό κοντό παιδί. Θα πρέπει ως παιδίατροι που υπηρετούμε το καλό του παιδιού, να προβληματιστούμε όχι μόνο για το κόστος, αλλά και την ηθική του να εκθέσουμε ένα υγιές παιδί σε χιλιάδες ενέσεων με αμφίβολο ίσως αποτέλεσμα.
Δεδομένου, μάλιστα, ότι καμιά εργασία δεν έχει επιβεβαιώσει βελτίωση ψυχολογικών προβλημάτων σε παιδιά με χαμηλό ανάστημα που πήραν αυξητική ορμόνη, ούτε βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.
Είναι όμως, το ανάστημα ενός ανθρώπου καταναλωτικό αγαθό;
Βρίσκεται η αξία ενός παιδιού και κάθε ατόμου μόνο στα εκατοστόμετρα που δείχνει το αναστημόμετρο; Και ποια η σημασία του πνευματικού αναστήματος; Και ακόμη περισσότερο, του ψυχικού αναστήματος;
Ας προσφέρουμε λοιπόν στα παιδιά μας τη δυνατότητα να ανακαλύψουν τις αληθινές αξίες, να καλλιεργήσουν τις εσωτερικές τους αρετές και την προσωπικότητά τους, χωρίς να επενδύουν μόνο στην εξωτερική εμφάνιση, στο «περίβλημα». Ας τα αγαπήσουμε γι’ αυτό που είναι κι όχι γι΄ αυτό που κοινωνικά νομίζουμε ότι πρέπει να είναι.
…Και ας μην παραφράσουμε την καρτεσιανή αξία «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» σε νεοπλουτίστικη αξία «πληρώνω, άρα υπάρχω».
