Πράσινοι διάδρομοι διασχίζουν την Αθήνα

Την ημέρα που συναντώ τον Γιάννη Πολύζο, αρχιτέκτονα, πολεοδόμο και καθηγητή στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο «Κτήριο της Τεχνικής Υπηρεσίας» στον 5^ο όροφο, το απλόχερο φως μιας πανέμορφης μέρας λούζει όλους τους χώρους του εργαστηρίου. Πράσινοι διάδρομοι διασχίζουν την Αθήνα

♦ της Δήμητρας Τριανταφύλλου

Ένα εφικτό περιβαλλοντικό έργο

Η Αθήνα στα ψηλά της «χορταίνει» ήλιο κι αέρα. Όμως, όσοι μένουν στα χαμηλότερα πατώματα ή κυκλοφορούν στους δρόμους νιώθουν τα καλοκαίρια τη θερμοκρασία να ανεβαίνει επικίνδυνα, τον φρέσκο αέρα και το άπλετο φως να στερεύουν ανησυχητικά.
Μια εβδομάδα μόλις πριν τις εκλογές, ο κύριος Πολύζος μου μιλάει για την μελέτη των πράσινων διαδρόμων που κατάρτισε με τους συνεργάτες του για λογαριασμό της ηγεσίας της προηγούμενης νομαρχίας Αθηνών. Το έργο για το οποίο θα μιλήσουμε, όπως μου εξηγεί, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας εποχής που αλλάζει σε όλα τα επίπεδα- από την ευρωπαϊκή αντίληψη για τα αστικά περιβαλλοντικά έργα μέχρι την ελληνική αντίληψη για την άσκηση της πολιτικής στην τοπική αυτοδιοίκηση και την καλλιέργεια της αντίληψης «παλεύω και για αυτά που βρίσκονται έξω από το χωραφάκι μου».

Ένα έργο που θα δώσει ανάσα στην πόλη

Η Natura nrg σας παρουσιάζει ένα πιθανό περιβαλλοντικό έργο μέσα στο λεκανοπέδιο της Αθήνας, το οποίο μας φαίνεται πολύ καλύτερο από πολλά άλλα που είτε έμειναν στα χαρτιά είτε χαμήλωσαν πολύ τον πήχη όταν έφτασαν στην εκπλήρωσή τους. Η πρόταση του «Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος» μας αρέσει για τους εξής λόγους: είναι ρεαλιστική και δεν απαιτεί ένα… βουνό κρατικό χρήμα. Και γιατί μπορεί πραγματικά να κάνει την πόλη να πάρει μια γενναία ανάσα.

Η ταυτότητα του έργου

Το ερευνητικό πρόγραμμα της ομάδας του “Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος” του Μετσόβιου Πολυτεχνείου πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή του διευθυντή του εργαστηρίου Γιάννη Πολύζου και των Δημήτρη Μπαλαμπανίδη και Λουκά Τριάντη για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής. Το έργο παραδόθηκε τον Ιούλιο του 2014 προτείνοντας επτά πράσινους διαδρόμους μέσα στην Αθήνα με στόχο τη βελτίωση του μικροκλίματος στην πόλη ειδικά στις πυκνοδομημένες δυτικές συνοικίες. Η μελέτη εισηγείται ταυτόχρονη ενίσχυση του πρασίνου και δικτύωση των ελεύθερων χώρων. Οι ερευνητές μελέτησαν την κατεύθυνση των ανέμων στην Αθήνα και, με βάση αυτό, διαμόρφωσαν την πρόταση, έτσι ώστε να διευκολύνεται η διακίνηση των αέριων ρευμάτων από τα βουνά προς τις πυκνοδομημένες περιοχές και να ανανεώνεται ο αέρας στην πόλη.
Οι προτεινόμενοι πράσινοι διάδρομοι, είναι: Μονή Καισαριανής-Μονή Δαφνίου (18 χλμ.), Αγ. Ιωάννης Θεολόγος (Υμηττός) μέχρι Θέατρο Φοίνικα Περιστερίου/ Ποικίλο όρος (17 χλμ.), Κτήμα Τατοΐου έως Τρεις Γέφυρες (15 χλμ.). Ρέμα Εσχατιάς, από Πάρνηθα έως Πολιτιστικό Πάρκο Πειραιά – Ηετιώνεια Ακτή (25 χλμ.). Αρχαία λατομεία, Μ. Πεντέλης- Τρεις Γέφυρες (18 χλμ.), Κονώνειο Τείχος Πειραιά έως Πλατεία Θησείου μέσω και νότιου τμήματος Ιλισσού (13 χλμ.) και Ρέμα Πικροδάφνης έως Παλαιό Φάληρο/ Υμηττός (9 χλμ.).

Η βάση της μελέτης

«Τις δεκαετίες ’60 και ’70 υπήρχε πανευρωπαϊκά η λογική του μπαζώματος των ρεμάτων. Τώρα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, ακόμα και στη διπλανή μας Τουρκία, προσπαθούν να ελευθερώσουν τα κομμάτια των υδάτινων επιφανειών» μου εξηγεί ο κύριος Πολύζος και συνεχίζει: «στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το περιβαλλοντικό στοιχείο είναι η νούμερο ένα προτεραιότητα. Ο εγκιβωτισμός των ρεμάτων- στην Αθήνα είχαμε 70 χλμ νερού- αποδείχθηκε μια πολύ κακή ιδέα για την Αθήνα. Τότε, πίστευαν ότι τα ρέματα είναι εστίες μόλυνσης, ενώ οι μεγάλοι δρόμοι που αναπτύχθηκαν πάνω τους- βλ. π.χ. την οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου- αποτελούσαν μεγάλα τεχνικά έργα για την πρωτεύουσα. Το Ρέμα της Πικροδάφνης παρά τρίχα γλίτωσε από το σχέδιο να ενώσει 5-6 δήμους στα ανατολικά. Παρ’ όλα αυτά είναι ένα ρέμα.. ταλαιπωρημένο από μπάζα και σκουπίδια σε μεγάλο μέρος της επιφάνειάς του.  Πρέπει λοιπόν να αφήσουμε τα ρέματα ανοιχτά για να αναπνεύσει η Αθήνα.

Κλειστά ρέματα =υποβαθμισμένος χαρακτήρας της πόλης

Γιατί όταν κλείνεις το χώμα η ζεστή ατμόσφαιρα αντανακλάται πιο εύκολα στους τσιμεντένιους όγκους.  Ξεμπαζώνοντας τα ρέματα, όπου αυτό είναι εφικτό, δημιουργούνται δίαυλοι για να κυκλοφορήσουν ανενόχλητα τα αέρια ρεύματα στον αστικό ιστό. Εκτός από το ότι μας στέρησε τον αέρα, το κλείσιμο των ρεμάτων μας οδήγησε και στις πλημμύρες που αντιμετωπίζουν σήμερα πολλές περιοχές που γειτνιάζουν με αυτά. Και φυσικά, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην άνοδο της θερμοκρασίας της πόλης. Σε μια περιοχή όπως η Αττική- δηλαδή μια λεκάνη που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους -τα αέρια ρεύματα πρέπει να κυκλοφορήσουν από τα βουνά προς τις γειτονιές της Αθήνας συναντώντας όσα λιγότερα εμπόδια γίνεται. Αν τα ελεύθερα ρέματα συνδυαστούν με πυκνές δεντροφυτεύσεις, τότε τα αέρια ρεύματα θα κυκλοφορούν πολύ καλύτερα. Άλλωστε να γκρεμίσεις τις πολυκατοικίες που κόβουν τη φόρα αυτών των αέριων ρευμάτων δεν μπορείς. Να πούμε εδώ ότι η περιοχή με τις μεγαλύτερες ανάγκες είναι η Δυτική Αθήνα και λόγω λιγότερου πράσινου και λόγω του γεγονότος ότι πολλά αέρια ρεύματα τελικά εγκλωβίζονται εξ’ αιτίας της πυκνής δόμησης μέσα στο κέντρο της πόλης. Τα 2/3 του χρόνου αυτά τα ρεύματα έρχονται από την Πάρνηθα και το υπόλοιπο 1/3 από τον Σαρωνικό. Μην ξεχνάμε επίσης ότι η Πάρνηθα, το «μεγάλο κλιματιστικό» της Αθήνας δεν δουλεύει πια και τόσο καλά μετά τις πυρκαγιές που αντιμετώπισε. Η ιδέα λοιπόν είναι η εξής: όσο περισσότερο χώμα ελεύθερο και όσο περισσότερους ανοιχτούς, δημόσιους χώρους  βρίσκει ο αέρας στον διάβα του τόσο πιο άνετα κυλάει. Κι αυτό μπορεί να προκαλέσει ένα κύμα δροσιάς, ικανό να αλλάξει τη θερμοκρασία της πόλης κατά 4-5 ολόκληρους βαθμούς.

Το σχέδιο επί χάρτου

«H δική μας προσπάθεια ήταν να μην έχουμε ένα μεγάλο τεχνικό έργο με απαλλοτριώσεις. Αυτό που προτείνουμε στην ουσία είναι μια ένωση ήδη υπαρχόντων αλλά διάσπαρτων πράσινων και πολιτιστικών στοιχείων πάνω σε μια διαδρομή της πόλης. Σαν πρόταση και σαν υλοποίηση είναι κάτι το εφικτό». Τα ρέματα πρώτης προτεραιότητας είναι ο Ιλισός, η Πικροδάφνη, η Ρεματιά, η Εσχατιά κι ο Κηφισός. Οι πράσινοι διάδρομοι θα μπορούν να ενώνουν τον Υμηττό με το Αιγάλεω ή τη Μονή Καισαριανής με τη Μονή Δαφνίου. «Ένας από τους πράσινους διαδρόμους που προτείνουμε μπορεί να αναδείξει την υποβαθμισμένη Ιερά Οδό και τα σημαντικά ιστορικά σημεία πάνω της με μια ενισχυμένη, πυκνή δεντροφύτευση και με μείωση των διερχόμενων αυτοκινήτων. Αυτή η όμορφη διαδρομή μπορεί να καταλήξει στoν Βοτανικό Κήπο του Διομήδους. Μια άλλη πρόταση είναι η πεζοδρομημένη Αποστόλου Παύλου – δηλαδή μια ήδη καλά διαμορφωμένη κατάσταση- να κατηφορίσει προς τον Κεραμεικό.

Στο τέλος, αυτή η διαδρομή θα περιέχει αρχαιολογικούς χώρους, αστικό πράσινο κι ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Μια άλλη ιδέα που εντάχθηκε σε μια πράσινη διαδρομή που περνάει κι από Πειραιά είναι η αξιοποίηση του εγκαταλελειμμένου σταθμού του ΟΣΕ στον Αγ. Διονύσιο. Αυτό είναι και το στίγμα της μελέτης μας- να αξιοποιήσουμε τα υλικά που έχει ήδη η πόλη, να αναδείξουμε αυτά που έχουν περάσει σε «απραξία» και να τα συνδέσουμε σε πράσινες διαδρομές με πολιτιστικό στίγμα.

Το πλαίσιο κι η νοοτροπία που πρέπει να αλλάξουν

«Στην Ελλάδα είναι σπάνιο μια περιφέρεια να αναλαμβάνει την πρωτοβουλία για μια μελέτη, αλλά στην Ευρώπη είναι κλασικό πια» μου λέει ο κύριος Πολύζος και συνεχίζει: «η μελέτη που ζήτησαν από τη διεπιστημονική ομάδα του Πολυτεχνείου, μια μελέτη για περιβαλλοντική αναβάθμιση του Λεκανοπεδίου πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020. Το αν μπορεί να υλοποιηθεί στην πραγματικότητα αυτό το έργο η απάντηση είναι ότι αυτό είναι και το στοίχημα της εποχής μας. Μια συνεργασία δηλαδή όλων των φορέων πάνω από μικροπολιτικά συμφέροντα. Πρόκειται για ένα έργο με χαρακτήρα διαδημοτικό.
Η αλήθεια είναι ότι αυτό είναι δύσκολο σε μια χώρα όπου οι άρχοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν μάθει να απαιτούν και να υλοποιούν έργα που σχετίζονται με τα στενά όρια της περιοχής τους για να… ταυτίζουν το πρόσωπό τους με αυτά τα έργα. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο ανεξάντλητο είναι το στοκ με τις μελέτες στους δήμους. Αν ξέρατε πόσες από τις μελέτες που χρηματοδοτήθηκαν έμειναν στον αέρα…Οι Δήμοι που έχουν λιγότερα χρήματα από τη νομαρχία πιέζουν περισσότερο την περιφέρεια για έργα στη στενή τους δικαιοδοσία. Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι η περιφέρεια θα έπρεπε να είναι υπεύθυνη για αυτό το μεγάλο διαδημοτικό έργο των πράσινων διαδρόμων. Και αυτό γιατί και έχει και την οικονομική δύναμη να το κάνει, δεδομένου ότι έχει στη δικαιοδοσία της το 1/3 των πόρων του ΕΣΠΑ, τα οποία δεν είναι καθόλου λίγα χρήματα. Αυτό το έργο χρειάζεται πολιτική βούληση αφενός για να σταματήσει πια το κλείσιμο των ρεμάτων και αφετέρου για να ελευθερωθούν χώροι.

Το διαδημοτικό πράσινο ως βασική προτεραιότητα

Πρέπει να τεθεί το διαδημοτικό πράσινο ως βασική προτεραιότητα των δήμων. Απ’ ό,τι έχουμε δει μέχρι στιγμής κάποιοι δήμοι το βλέπουν θετικά- κάποιοι άλλοι όχι. Στην πραγματικότητα το περιφερειακό συμβούλιο της νομαρχίας είναι μια μικρή Βουλή. Κι ως τέτοια οφείλει να πάρει τις αποφάσεις και να διαβουλευτεί με την τοπική αυτοδιοίκηση. Πρέπει να αρχίσει να επικρατεί στο μυαλό των αρχόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και στο μυαλό των πολιτών, η ιδέα ενός μητροπολιτικού δήμου. Η Δούρου πάντως προεκλογικά πέρυσι τον Μάιο είχε εντάξει τους πράσινους διάδρομους στο πρόγραμμά της. Απομένει να δούμε τι θα αποφασίσει.

Πηγή: NaturaNrg #57