Πολλά έχουν λεχθεί και έχουν γραφτεί για το σακχαρώδη διαβήτη. Και κάθε χρόνο λέγονται και γράφονται περισσότερα. Έχει χαρακτηριστεί “µάστιγα” της εποχής, “σύγχρονη επιδηµία”, νόσος του “δυτικού τρόπου ζωής” και πολλά ακόµα. Και είναι αλήθεια πως, αν και υπάρχουν αναφορές στο διαβήτη εδώ και περίπου 3500 χρόνια, ποτέ δεν ήταν τόσο επίκαιρος όσο σήµερα!
Σπύρος Γαρζώνης, Παθολόγος-Διαβητολόγος
Η καθιστική ζωή, η κακή διατροφή και η παχυσαρκία των δυτικών κοινωνιών (όπως η δική µας) έχουν εκτοξεύσει τη συχνότητά του περίπου στο 8% του γενικού πληθυσµού, γεγονός που μεταφράζεται ότι ανάµεσα σε κάθε 12 άτοµα υπάρχει ένας που πάσχει από διαβήτη. Και η εικόνα του προβλήµατος γίνεται πιο δραματική αν υπολογίσουµε ότι ανάµεσα σε αυτά τα 12 άτοµα υπάρχει και άλλος ένας που έχει διαβήτη, αλλά δεν το ξέρει.
Βέβαια, ο διαβήτης δεν είναι γέννημα της εποχής μας. Οι πρώτες αναφορές στα συµπτώµατά του υπάρχουν στον “πάπυρο Ebers”, ένα χειρόγραφο της αρχαίας Αιγύπτου που χρονολογείται από το 1500 π.Χ., ως µια νόσος που προκαλεί πολλά ούρα και απίσχναση χωρίς πόνο. Αργότερα (περίπου το 120-200 µ.Χ.), ο Έλληνας γιατρός Αρεταίος του έδωσε και το όνοµα που χρησιµοποιούµε µέχρι σήµερα, λόγω της µεγάλης δίψας των ασθενών που τους οδηγεί στο να πίνουν πάρα πολύ νερό, το οποίο όµως “διαβαίνει” αναλλοίωτο από τον οργανισµό τους και βγαίνει στα ούρα.
Τι είναι ο διαβήτης;
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι µια νόσος που χαρακτηρίζεται από διαταραχή του µεταβολισµού των διάφορων συστατικών της τροφής. Η διαταραχή αυτή, που αφορά πρακτικά όλα τα θρεπτικά συστατικά, αλλά πρωτίστως τους υδατάνθρακες (τα σάκχαρα), οφείλεται στην έλλειψη (απόλυτη ή σχετική) της ινσουλίνης, µιας ορµόνης που παράγεται από το πάγκρεας. Η ινσουλίνη είναι η ορµόνη που επιτρέπει στη γλυκόζη (το “σάκχαρο”) να εισέλθει στα διάφορα κύτταρα του οργανισµού, ώστε να “καεί” και να παράγει ενέργεια για τις διάφορες λειτουργίες τους. Όταν η ινσουλίνη δεν υπάρχει ή δεν αρκεί, η γλυκόζη παραµένει και κυκλοφορεί στο αίµα (σε αυξηµένες συγκεντρώσεις), ενώ τα κύτταρα στερούνται το κυριότερο “καύσιµό” τους.
Τι είναι η ινσουλίνη
Για να υπάρξει αυτή η διαταραχή στο µεταβολισµό χρειάζονται συνήθως δύο παράγοντες, οι οποίοι συµµετέχουν σε διαφορετικό βαθµό. Ο ένας είναι η περιορισµένη δυνατότητα του παγκρέατος να παράγει ινσουλίνη. Η δυνατότητα αυτή καθορίζεται κυρίως γενετικά, εξ’ ου και η προδιάθεση που µπορεί να έχει κάποιος µε οικογενειακό ιστορικό διαβήτη.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αυξηµένη “αντίσταση” όλων των κυττάρων του οργανισµού στη χρήση της ινσουλίνης που κυκλοφορεί. Αυτή η αντίσταση είναι που δηµιουργεί αυξηµένες ανάγκες σε ινσουλίνη, τις οποίες το πάγκρεας πολλές φορές δεν µπορεί να καλύψει. Ο δεύτερος αυτός παράγοντας είναι που αυξάνεται µε την παχυσαρκία και την καθιστική ζωή της εποχής µας και είναι τελικά κυρίως υπεύθυνος για την “επιδηµία” που βιώνουµε.
Πόσοι τύποι υπάρχουν;
Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι διαβήτη (τύπος 1 και τύπος 2), ενώ ξεχωριστή κατηγορία θεωρείται ο διαβήτης της κύησης, που πρωτοεμφανίζεται σε γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους.
Tύπος 1
είναι αυτός που οφείλεται σε καταστροφή του παγκρέατος από αντισώµατα που παράγει ο ίδιος ο οργανισµός για άγνωστο λόγο (αυτοάνοσος διαβήτης). Η καταστροφή αυτή συνήθως συµβαίνει σε µικρή ηλικία, γι’ αυτό και κάποτε τον ονοµάζαµε “νεανικό” διαβήτη. Επίσης, η καταστροφή αυτή είναι πλήρης, µε αποτέλεσµα να υπάρχει απόλυτη έλλειψη ινσουλίνης και να χρειάζεται εξαρχής χορήγησή της µε ένεση, εξ ου και ο παλιότερος όρος “ινσουλινοεξαρτώµενος” διαβήτης. Τελευταία έχει αναγνωριστεί και µια παραλλαγή αυτού του αυτοάνοσου τύπου που συµβαίνει στους ενήλικες και αναφέρεται µε τα αρχικά LADA (Latent ή Late-onset Αutoimmune Diabetes of the Adults).
Ο τύπος 2
είναι αυτός που κυρίως χαρακτηρίζεται από “αντίσταση” στην ινσουλίνη. Είναι αυτός που παραδοσιακά αναφερόταν ως διαβήτης των ενηλίκων, αλλά µε την αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, δυστυχώς µπορεί να εµφανίζεται πλέον σε κάθε ηλικία. Σε αυτόν τον τύπο -που είναι και ο συχνότερος- το πάγκρεας εκκρίνει ινσουλίνη, η οποία όµως δε φτάνει για να καλύψει τις αυξηµένες ανάγκες του οργανισµού. Με την πάροδο των ετών, λόγω της φυσικής φθοράς του παγκρέατος, η έλλειψη ινσουλίνης συνεχώς επιδεινώνεται µέχρι και πλήρους εξαφάνισης σε αρκετές περιπτώσεις.
Διαβήτης της κύησης
αποτελεί ξεχωριστή οντότητα. Μοιάζει αρκετά µε τον τύπο 2 λόγω του ότι κι εδώ αναπτύσσεται αντίσταση στην ινσουλίνη. Η αντίσταση αυτή οφείλεται σε διάφορες ορµόνες που φυσιολογικά εκκρίνονται κατά την εγκυµοσύνη (µε κυριότερη το πλακουντιακό γαλακτογόνο) και συνεχώς αυξάνεται κατά το 2ο και 3ο τρίµηνο της κύησης. Όταν το πάγκρεας δεν καταφέρνει να υπερνικήσει αυτή την αντίσταση, εµφανίζεται η διαταραχή στο σάκχαρο.
Η κατάσταση αυτή δεν είναι και τόσο σπάνια, αφού υπολογίζεται ότι (στις δικές µας κοινωνίες) εµφανίζεται σε 2-4 από τις 100 εγκυµοσύνες. Παράγοντες που µπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για κάτι τέτοιο είναι η ηλικία της γυναίκας (>30 ετών), το αυξηµένο σωµατικό της βάρος, το κληρονοµικό της ιστορικό, οι προηγούµενες διαταραχές του σακχάρου κ.ά. Είναι πολύ σηµαντικό να διαγνωσθεί και να αντιµετωπιστεί κατάλληλα, γιατί µπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές τόσο στο έµβρυο όσο και στη γυναίκα. Άλλοι ειδικοί τύποι διαβήτη, κυρίως σχετιζόµενοι µε κληρονοµικές διαταραχές, είναι τόσο σπάνιοι που περιττεύει η ανάλυσή τους.
Η διάγνωση του διαβήτη
Ο διαβήτης µπορεί να προκαλέσει διάφορα συµπτώµατα που θεωρούνται πλέον κλασικά. Καταρχάς, όταν το σάκχαρο στο αίµα ξεπεράσει το όριο που µπορούν να κρατήσουν οι νεφροί, αυτό διαφεύγει στα ούρα συµπαρασύροντας νερό και προκαλώντας πολυουρία. Εφόσον χάνεται πολύ νερό µε τα ούρα, εµφανίζεται ξηροστοµία και στη συνέχεια πολυδιψία, µε σκοπό να αποκατασταθεί η διαταραγµένη ισορροπία. Επίσης, επειδή τα κύτταρα δεν µπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλυκόζη, εµφανίζεται ελάττωση της µυϊκής κυρίως µάζας και κατά συνέπεια “ανεξήγητη” απώλεια βάρους, την οποία ο οργανισµός µάταια προσπαθεί να αντισταθμίσει µε πολυφαγία.
Αυτά τα συμπτώματα όµως εµφανίζονται µόνο σε πολύ υψηλές τιµές σακχάρου. Αν µιλάµε για τύπο 1, η έναρξη του οποίου είναι απότοµη και θορυβώδης, τα παραπάνω µας κατευθύνουν έγκαιρα σε εξετάσεις και τελικά στη διάγνωση. Στον τύπο 2 όµως, του οποίου η πορεία είναι πολύ πιο αργή και “ύπουλη”, πολλές φορές όταν εµφανιστούν τα συµπτώµατα είναι ήδη πολύ αργά και έχουν ήδη εγκατασταθεί επιπλοκές.
Προληπτικές εξετάσεις
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι είναι δυνατόν ο διαβήτης να διατρέχει τέτοια σιωπηλή και καταστροφική πορεία ακόµα και δέκα-δώδεκα χρόνια πριν τη διάγνωση. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σηµαντικό η πάθηση να ανιχνευθεί ενεργά, µε τους κατάλληλους προληπτικούς ελέγχους
Η πρώτη εξέταση που πρέπει να κάνει κανείς τακτικά (π.χ. στον ετήσιο έλεγχο), ειδικά αν έχει πολλά περιττά κιλά ή µετά από κάποια ηλικία, είναι η εξέταση σακχάρου νηστείας, του οποίου οι φυσιολογικές τιµές είναι <100mg/dl. Μια τιµή 100-126mg/dl βρίσκεται στη γκρίζα ζώνη του ονοµαζόµενου “προ-διαβήτη” και θα πρέπει να µας θορυβήσει και να µας οδηγήσει σε περαιτέρω έλεγχο, ενώ η τιµή >126mg/dl (εφόσον επιβεβαιωθεί) θέτει επίσηµα τη διάγνωση του διαβήτη.
Η εξέταση που θα ξεκαθαρίσει τις αµφίβολες περιπτώσεις είναι η δοκιµασία ανοχής γλυκόζης (“καµπύλη”). Σε αυτήν πάλι µετράµε το σάκχαρο, αλλά εκτός από νηστικοί το µετράµε και 2 ώρες µετά από την πόση διαλύµατος µε 75γρ. γλυκόζη. Στις 2 ώρες φυσιολογικά πρέπει να είναι <140mg/dl. Τιµές 140-200 δηλώνουν πάλι “προ-διαβήτη”, ενώ >200mg/dl είναι επίσηµα διαβήτης. Και ενώ ο προ-διαβήτης αντιµετωπίζεται µε δίαιτα-άσκηση και απώλεια βάρους, ο διαβήτης χρειάζεται πάντα και φαρµακευτική θεραπεία. Η γλυκοζυλιωµένη αιµοσφαιρίνη, µια εξέταση που δείχνει το µέσο όρο των επιπέδων σακχάρου κατά το τελευταίο τρίµηνο, δε χρησιμοποιείται για τη διάγνωση του διαβήτη (τουλάχιστον στην Ευρώπη). Χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση της ρύθµισης των ασθενών µε διαβήτη, αλλά ίσως δίνει και κάποιες χρήσιµες πληροφορίες και στην περίπτωση του προ-διαβήτη.
Οι επιπλοκές του
Ο σκοπός της έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας του διαβήτη είναι η πρόληψη των επιπλοκών του. Και πέρα από τις οξείες και επείγουσες επιπλοκές ενός πολύ αυξηµένου σακχάρου (>400-500mg/dl), όπως η κετοξέωση και το υπερωσµωτικό κώµα, ο διαβήτης έχει κυρίως χρόνιες επιπλοκές, αποτέλεσµα των µετρίως αυξηµένων τιµών που παραµένουν και δρουν επί µακρόν. Αυτές οι χρόνιες επιπλοκές οφείλονται κατά κύριο λόγο στις βλάβες που προκαλούνται στις µικρές και µεγάλες αρτηρίες (µικρο- και µακρο-αγγειακές επιπλοκές) και στα νεύρα (διαβητική νευροπάθεια). Αυτές είναι που προκαλούν το µεγαλύτερο µέρος της θνησιµότητας (από εµφράγµατα και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια) και της νοσηρότητας (λόγω ακρωτηριασµών, τύφλωσης, νεφρικής ανεπάρκειας κ.ά.).
Η θεραπεία του διαβήτη
Η θεραπεία του διαβήτη, όπως και η παθογένειά του, έχει δύο συνιστώσες που αρκετές φορές είναι απαραίτητες σε συνδυασµό. Οι παρεµβάσεις µας λοιπόν στοχεύουν αφενός στην αύξηση της συγκέντρωσης της ινσουλίνης στο αίµα και αφετέρου στη µείωση της “αντίστασης” του οργανισµού στην ινσουλίνη.
Η δίαιτα, η άσκηση και η απώλεια του πλεονάζοντος βάρους είναι η βάση κάθε αντιδιαβητικής θεραπείας. Τα µέτρα αυτά δρουν µέσω της µείωσης της αντίστασης και τελικά των αναγκών σε ινσουλίνη. Παρότι όµως είναι άκρως απαραίτητα, σύµφωνα µε όλες τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, δεν αρκούν για την αντιµετώπιση του διαβήτη. Εξαίρεση σ’ αυτό αποτελεί ο διαβήτης της κύησης, ο οποίος πολλές φορές αντιµετωπίζεται αποτελεσµατικά µόνο µε σωστή υγιεινοδιαιτητική αγωγή.
Τι δεν είναι ο σακχαρώδης διαβήτης;
- Ο διαβήτης δεν είναι µια κατάσταση απλή. ∆εν είναι κάτι που µπορεί κανείς να αντιµετωπίσει µόνος του, χωρίς την κατάλληλη αγωγή. ∆εν είναι το “αθώο ζαχαράκι” που ανέβηκε και πρέπει απλώς να προσέξουµε να µην τρώµε γλυκά.
- Ο διαβήτης δεν είναι σπάνιος. Η συχνότητά του είναι τέτοια που πρακτικά µας αφορά όλους, είτε προσωπικά, είτε στο συγγενικό ή φιλικό µας περιβάλλον.
- Ο διαβήτης δεν είναι µια πάθηση που θα µας “συστηθεί”. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι ο σιωπηλός επισκέπτης που δε δίνει κανένα σύµπτωµα για πολλά χρόνια. Προκειµένου λοιπόν να µην τον διαπιστώσουµε κατευθείαν από τις επιπλοκές του, θα πρέπει να τον διαγνώσουµε σε κάποιο τακτικό έλεγχο.
- Ο διαβήτης δεν είναι µεταδοτικός. Όσο αφελές και αν φαίνεται, υπάρχουν ακόµα αρκετά ταµπού ως προς το διαβήτη και τη θεραπεία του. Κάποιοι, ακόµα και σήµερα, νιώθουν το “στίγµα” του ασθενή που κάνει ινσουλίνη ή του παιδιού που είναι στο σχολείο και πρέπει να µετρήσει το σάκχαρό του. Στίγµα που θυµίζει µεταδοτικά νοσήµατα άλλων εποχών. ∆εν υπάρχει πραγµατικά κανένας λόγος να νιώθει κανείς ντροπή ή φόβο και δεν υπάρχει κανένας λόγος να οδηγείται κανείς σε “αποµόνωση”.
- Τέλος, ο διαβήτης δεν είναι το τέλος του κόσµου. Εκατοµµύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσµο ζουν µε το διαβήτη τους, ακολουθούν την αγωγή τους, ρυθµίζουν το σάκχαρό τους και απολαµβάνουν µια απολύτως φυσιολογική και δραστήρια ζωή, µέχρι τα γεράµατα, χωρίς επιπλοκές και προβλήµατα.
