Κάθεσαι στην κίνηση, καθυστερείς για μια σημαντική συνάντηση, παρακολουθείς τα λεπτά να περνούν βασανιστικά. Ο υποθάλαμος σας, ένας μικροσκοπικός πύργος ελέγχου στον εγκέφαλό σας, αποφασίζει να στείλει την εντολή: Στείλτε τις ορμόνες του στρες!
Αυτές οι ορμόνες του στρες είναι οι ίδιες που πυροδοτούν την απόκριση του σώματός σας «πάλη ή φυγή». Η καρδιά σας χτυπά, η αναπνοή σας επιταχύνεται και οι μύες σας έτοιμοι για δράση. Αυτή η απόκριση σχεδιάστηκε για να προστατεύει το σώμα σας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης προετοιμάζοντάς σας να αντιδράσετε γρήγορα. Αλλά όταν η απόκριση στο στρες συνεχίζει να πυροδοτείται, μέρα με τη μέρα, θα μπορούσε να θέσει την υγεία σας σε σοβαρό κίνδυνο. Στρες Γιατί είναι τόσο κακό για την υγεία μας;
♦ της Μαρίας Γκέκα
Με τον όρο στρες εννοούμε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που εισέρχεται ο οργανισμός όταν απειλείται η φυσιολογική του λειτουργία (ομοιόσταση). Οι ανεπιθύμητοι παράγοντες που συνιστούν απειλή μπορεί να είναι εξωτερικοί ή εσωτερικοί και ονομάζονται στρεσσογόνοι παράγοντες. Στρες Γιατί είναι τόσο κακό για την υγεία μας;
Όταν ακούμε τη λέξη στρες οι περισσότεροι από εμάς σκέφτονται το ψυχικό στρες, που αφορά θέματα που μας πιέζουν συναισθηματικά, όπως η απώλεια εργασίας, οικονομικά προβλήματα, χωρισμός, κ.ά. Όμως επιπρόσθετα του συναισθηματικού στρες, οποιαδήποτε κατάσταση απειλής της επιβίωσης ή απότομη αλλαγή καθιστούν επίσης στρες για τον οργανισμό. Έτσι υπάρχει το χημικό στρες, που είναι η έκθεση σε τοξικούς παράγοντες, μεταβολικό στρες, όπως η έλλειψη ζωτικών συστατικών, βιολογικό στρες όπως η έλλειψη ξεκούρασης, κ.ά.
Αν και η έννοια του στρες είναι αρνητική, είναι σημαντικό εδώ να πούμε ότι ο προσαρμοστικός σκοπός μιας φυσιολογικής απόκρισης στρες είναι η προώθηση της επιβίωσης κατά τη διάρκεια της μάχης ή της φυγής.
Βέβαια μιλάμε για το βραχυχρόνιο στρες που μπορεί να βοηθήσει το σώμα μας να εξοικονομήσει ενέργεια όταν πεινάει, να υποκινεί τη φυσική απόκριση μάχης όταν αντιμετωπίζει κίνδυνο και μπορεί να βοηθήσει το ανοσοποιητικό σύστημα να καταπολεμήσει τραυματισμούς ή λοιμώξεις. Κι ενώ το βραχυπρόθεσμο στρες μπορεί να είναι προστατευτικό καθώς προετοιμάζει τον οργανισμό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις, το μακροχρόνιο στρες είναι εξαιρετικά επιβλαβές και φθείρει πολλαπλώς την υγεία του οργανισμού μας. Οι παρατεταμένες περίοδοι στρες μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχική κόπωση και εξάντληση του ανοσοποιητικού μας συστήματος.
Το πολύτιμο ανοσοποιητικό σύστημα
Το ανοσοποιητικό είναι το σύστημα προστασίας του οργανισμού μας. Η κύρια λειτουργία του είναι, αφού διαχωρίσει τι είναι «εαυτός» και τι είναι «ξένο», να επιτεθεί και να εξοντώσει τους ξένους εισβολείς. Το ανοσοποιητικό σύστημα λοιπόν διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού ενάντια στις ασθένειες καταπολεμώντας τα εισβάλλοντα παθογόνα και παρακολουθώντας την προσωπική κυτταρική υγεία. Το ανθρώπινο σώμα παραμένει σε μια ομοιοστατική ισορροπία, επιτρέποντας στις σωματικές λειτουργίες να διεξάγονται στο βέλτιστο επίπεδο. Όταν διαταράσσεται αυτή η ισορροπία, κινδυνεύει η υγεία του ατόμου.
Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι μια συλλογή δισεκατομμυρίων κυττάρων που ταξιδεύουν μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Κινούνται μέσα και έξω από ιστούς και όργανα, προστατεύοντας το σώμα από ξένα σώματα (αντιγόνα), όπως βακτήρια, ιούς και καρκινικά κύτταρα. Οι κύριοι τύποι κυττάρων του ανοσοποιητικού είναι τα λευκά αιμοσφαίρια. Υπάρχουν δύο τύποι λευκών αιμοσφαιρίων – λεμφοκύτταρα και φαγοκύτταρα.
Όταν είμαστε αγχωμένοι, η ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να καταπολεμά τα αντιγόνα μειώνεται. Γι’ αυτό είμαστε πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις. Η ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη μπορεί να καταστείλει την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος (π.χ. μειώνει τον αριθμό των λεμφοκυττάρων). Πράγματι, τα χρόνια υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα ύπνου, μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού, ανωμαλίες του σακχάρου στο αίμα και αύξηση του λίπους στην κοιλιά.
Στρες και ασθένεια
Το χρόνιο στρες έχει μακροπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες για την υγεία, επηρεάζοντας αρνητικά ολόκληρο το σώμα μας: το ανοσοποιητικό σύστημα, το καρδιαγγειακό, το πεπτικό, το νευροενδοκρινικό και το κεντρικό νευρικό σύστημα και οδηγώντας και στην εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων.
Κατά τη διάρκεια του στρες η πέψη αναστέλλεται. Μετά το στρες η πεπτική δραστηριότητα αυξάνεται. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την υγεία του πεπτικού συστήματος και να προκαλέσει έλκη. Η αδρεναλίνη που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια μιας απόκρισης στο στρες μπορεί επίσης να προκαλέσει έλκη. Στη συνέχεια, η απόκριση στο στρες αυξάνει την πίεση στο κυκλοφορικό σύστημα λόγω αυξημένου καρδιακού ρυθμού κ.λπ. Επίσης, η υπέρταση (συνεχώς αυξημένη αρτηριακή πίεση για αρκετές εβδομάδες) είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τη στεφανιαία νόσο.
Το άγχος προκαλεί επίσης αύξηση των επιπέδων χοληστερόλης στο αίμα, μέσω της δράσης της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης στην απελευθέρωση ελεύθερων λιπαρών οξέων. Αυτό παράγει μια συσσώρευση σωματιδίων χοληστερόλης, που οδηγεί σε θρόμβους στο αίμα και στα τοιχώματα των αρτηριών και απόφραξη των αρτηριών.
Με τη σειρά του, ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός σχετίζεται με την ταχύτερη συσσώρευση χοληστερόλης στα τοιχώματα των αρτηριών. Η υψηλή αρτηριακή πίεση οδηγεί σε μικρές βλάβες στα τοιχώματα των αρτηριών και η χοληστερόλη τείνει να παγιδεύεται σε αυτές τις βλάβες (Holmes, 1994).
Διαβάστε επίσης ⇒ Πώς επιδρά το μικροβίωμα στην υγεία της καρδιάς;
Στρες και ανοσοποιητική λειτουργία
Ωστόσο, η χρόνια καταστολή αφήνει το σώμα ευάλωτο σε λοιμώξεις και ασθένειες. Το ανοσοποιητικό σύστημα αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας ενάντια σε βακτήρια, ιούς και άλλα παθογόνα. Τα όργανα, οι ιστοί, τα κύτταρα και τα κυτταρικά προϊόντα συνεργάζονται για να αντιμετωπίσουν τους παθογόνους μικροοργανισμούς και να προστατεύσουν τον οργανισμό από νόσηση.
Το στρες μπορεί να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα με δύο τρόπους:
- Δημιουργώντας χρόνια φλεγμονή που προκαλεί βλάβες στους ιστούς.
- Καταστέλλοντας τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που αντιμετωπίζουν τις λοιμώξεις.
Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτοί που εκτίθενται σε χρόνιες συγκρούσεις στην κοινωνική τους ζωή, βιώνουν υψηλά επίπεδα στρες και επακόλουθη απορρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτό τους καθιστά πιο ευάλωτους σε διάφορες λοιμώδεις και αυτοάνοσες νόσους.
Παραδειγματικά θα αναφερθούμε σε μια επιστημονική έρευνα* που διεξήχθη από την Dr. Janice Kiecolt-Glaser (Kiecolt-Glaser -1984) με σκοπό να διερευνηθεί εάν το άγχος σημαντικών εξετάσεων έχει επίδραση στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι ερευνητές πήραν δείγματα αίματος από 75 πρωτοετείς φοιτητές ιατρικής (49 άνδρες και 26 γυναίκες), οι οποίοι ήταν όλοι εθελοντές.
Λήφθηκαν δείγματα αίματος: (α) ένα μήνα πριν από τις τελικές εξετάσεις τους (σχετικά χαμηλό στρες) και (β) κατά τη διάρκεια των εξετάσεων (υψηλό στρες).
Η ανοσολογική λειτουργία αξιολογήθηκε με μέτρηση της δραστηριότητας των Τ κυττάρων στα δείγματα αίματος. Στους εθελοντές δόθηκαν επίσης ερωτηματολόγια για να αξιολογήσουν ψυχολογικές μεταβλητές, όπως γεγονότα ζωής και μοναξιά.
* Ευρήματα:
Το δείγμα αίματος που ελήφθη από την πρώτη ομάδα (πριν από την εξέταση) περιείχε περισσότερα Τ-κύτταρα σε σύγκριση με τα δείγματα αίματος που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια των εξετάσεων.
Οι εθελοντές αξιολογήθηκαν επίσης χρησιμοποιώντας μέτρα συμπεριφοράς. Και στις δύο περιπτώσεις τους δόθηκαν ερωτηματολόγια για να αξιολογήσουν τα ψυχιατρικά συμπτώματα, τη μοναξιά και τα γεγονότα της ζωής. Αυτό συνέβη επειδή υπάρχουν θεωρίες που υποδηλώνουν ότι και οι τρεις παράγοντες σχετίζονται με αυξημένα επίπεδα στρες.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώθηκε ότι οι ανοσολογικές αποκρίσεις ήταν ιδιαίτερα αδύναμες σε εκείνους τους φοιτητές που ανέφεραν ότι αισθάνονταν πιο μόνοι, καθώς και σε εκείνους που βίωναν άλλα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής και συμπτώματα όπως κατάθλιψη ή άγχος.
* Συμπέρασμα:
Το άγχος (της εξέτασης) μείωσε την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος.
Στρες και πεπτικό σύστημα
Το νευρικό σύστημα του εντέρου μερικές φορές αναφέρεται ως “δεύτερος εγκέφαλος”. Βασίζεται στον ίδιο τύπο νευρώνων και νευροδιαβιβαστών που υπάρχουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα (τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό). Από τη στιγμή που θα εισέλθει η τροφή στο στομάχι, οι νευρώνες της πεπτικής οδού δίνουν σήμα στα μυϊκά κύτταρα για να ξεκινήσει η σύσπαση του εντέρου ώστε να κινηθεί η τροφή και να διασπαστεί σε θρεπτικά συστατικά.
Την ίδια στιγμή, το νευρικό σύστημα του εντέρου χρησιμοποιεί τους νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη για να επικοινωνεί και να αλληλεπιδρά με το κεντρικό νευρικό σύστημα. Ο άξονας εγκεφάλου-εντέρου εξηγεί γιατί οι ερευνητές ενδιαφέρονται να κατανοήσουν πως το ψυχολογικό ή το κοινωνικό στρες προκαλεί προβλήματα στο γαστρεντερικό. Όταν ένα άτομο αγχώνεται με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση του μηχανισμού πάλης ή φυγής, η πέψη επιβραδύνεται ή σταματά. Αυτό γίνεται ώστε το σώμα να μετακινήσει όλη την ενέργεια για να αντιμετωπίσει την επικείμενη απειλή.
Για αυτό σε περιπτώσεις όπως οι δημόσιες ομιλίες, το στρες μπορεί να επιβραδύνει την πέψη, να προκαλεί πόνο και άλλα συμπτώματα. Τα προβλήματα του γαστρεντερικού μπορεί να εντείνουν το άγχος και την ανησυχία.
Διαταραχές του γαστρεντερικού
Όταν το στρες ενεργοποιεί το μηχανισμό πάλης ή φυγής στο κεντρικό νευρικό σύστημα, αυτό επηρεάζει το πεπτικό σύστημα ως εξής:
- Γίνεται σύσπαση του οισοφάγου
- Αυξάνονται τα οξέα στο στομάχι, που οδηγούν σε δυσπεψία
- Αίσθημα ναυτίας
- Διάρροια ή δυσκοιλιότητα
Το άγχος μπορεί επίσης να δυσκολέψει την κατάποση τροφών ή να αυξήσει την ποσότητα του αέρα που καταπίνεται, γεγονός που αυξάνει το ρέψιμο, το αέριο και το φούσκωμα. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, το στρες μπορεί να μειώσει τη ροή του αίματος και του οξυγόνου στο στομάχι. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα κράμπες, εμφάνιση φλεγμονής ή την αλλαγή στην ισορροπία των βακτηρίων του εντέρου. Όλα αυτά συμβάλλουν σε διαταραχές του γαστρεντερικού. Οι διαταραχές αυτές είναι το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, τα έλκη στομάχου, η γαστροοιοσοφαγική παλινδρόμηση.
Σεξουαλικότητα και αναπαραγωγικό σύστημα
Δεν είναι ασυνήθιστο να χάνεται η ερωτική επιθυμία όταν βρισκόμαστε υπό συνεχή πίεση. Ενώ το βραχυπρόθεσμο στρες μπορεί να κάνει τους άνδρες να παράγουν περισσότερη τεστοστερόνη, αυτό το αποτέλεσμα δεν διαρκεί. Εάν το άγχος συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα επίπεδα τεστοστερόνης ενός άνδρα μπορεί να αρχίσουν να πέφτουν. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή σπέρματος και να προκαλέσει στυτική δυσλειτουργία ή ανικανότητα. Το χρόνιο στρες μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο μόλυνσης στα ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα όπως ο προστάτης και οι όρχεις.
Για τις γυναίκες, το άγχος μπορεί να επηρεάσει τον εμμηνορροϊκό κύκλο. Μπορεί να οδηγήσει σε ακανόνιστες, βαρύτερες ή πιο επώδυνες περιόδους. Το χρόνιο στρες μπορεί επίσης να μεγεθύνει τα σωματικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης.
Η παρατεταμένη περίσσεια κορτιζόλης μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα και σοβαρές νοητικές βλάβες. Εκτός από τον αυξημένο κίνδυνο για υπέρταση, καρδιακή νόσο και διαταραχές του γαστρεντερικού, τα άτομα που βιώνουν χρόνιο στρες μπορεί να παρουσιάσουν επίσης άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές του ύπνου.
Συμπέρασμα:
Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι σημαντικό να διατηρούμε το στρες στη ζωή μας σε ένα λειτουργικό επίπεδο. Το στρες θα πρέπει να μας επιτρέπει να είμαστε παραγωγικοί και λειτουργικοί. Όσο σημαντική είναι η ύπαρξη του στρες στη ζωή μας, άλλο τόσο σημαντική είναι και η διατήρησή του σε ένα επίπεδο που θα μας επιτρέπει να εκμεταλλευτούμε τα οφέλη του, χωρίς να αφεθούμε στην τοξική του επίδραση.
- Πηγή: Kiecolt-Glaser, J. Κ., Garner, W., Speicher, C., Penn, G. Μ., Holliday, J., & Glaser, R. (1984). Ψυχοκοινωνικοί τροποποιητές της ανοσολογικής ικανότητας σε φοιτητές ιατρικής.
Πηγή: Naturanrg132o, www.naturanrg.gr
