Η διαδρομή του από τα βάθη της Ανατολής ως τα αριστοκρατικά σαλόνια της Ευρώπης διήρκεσε αιώνες. Προκάλεσε εμπορικές συμμαχίες, αποικιοκρατικές πολιτικές, πολέμους και αντιπαραθέσεις, οικονομικές διεκδικήσεις. Ο λόγος για το τσάι, το ευγενές ποτό!
♦ της Μαρίας Γκέκα
Ζεστό, τονωτικό, θεραπευτικό, το τσάι αποτελεί δημοφιλές ρόφημα σε όλον τον κόσμο. Στις χώρες της Ασίας μάλιστα διεκδικεί την πρώτη θέση από τον καφέ ή το νερό. Χύμα ή σε φακελάκια, μέσα σε καλαίσθητες ξύλινες και πάνινες συσκευασίες, οι πιο εκλεκτές ποικιλίες τσαγιού που μας δίνουν τα φύλλα του φυτού Camellia sinensis έχουν και στη χώρα μας το δικό τους κοινό. Το τσάι απαιτεί ένα σχεδόν θρησκευτικό τελετουργικό, που θέλει τα σκεύη και τον τρόπο σερβιρίσματος να αλλάζουν από χώρα σε χώρα, ανάλογα με την κουλτούρα και τις κοινωνικές συνθήκες.
Το τελετουργικό του τσαγιού είναι διαφορετικό από χώρα σε χώρα.
Στην Ιαπωνία, η τελετή του τσαγιού γινόταν σε ένα ειδικό δωμάτιο, απομονωμένο στον όμορφο και γαλήνιο ιαπωνικό κήπο. Ώρες υπομονετικής εξάσκησης είχαν σαν αποτέλεσμα τις ήρεμες και αρμονικές κινήσεις της γκέισας που ετοίμαζε τσάι για τον προσκεκλημένο της.
Στη Σρι Λάνκα, οι κύβοι της ζάχαρης δαγκώνονται πριν από την κάθε γουλιά του καφέ, ενώ στις αραβικές χώρες από την Τυνησία και το Μαρόκο μέχρι τις Αραβικές χώρες και την Τουρκία, το τσάι -πάντα γλυκό- αναμειγνύεται με κουκουνάρι ή και φύλλα μέντας.
Στα παγωμένα υψίπεδα του Θιβέτ οι άνθρωποι επιβιώνουν τους βαρείς χειμώνες μόνο χάρη στην κατανάλωση καυτού τσαγιού, που πίνουν με πρόσμειξη λίπους καγιάκ.
Είναι παράξενο, αλλά ενώ στις κρύες χώρες όπως η Ρωσία, κρυώνουν το τσάι πριν το πιουν, σε ζεστές χώρες, όπως σε όλες της Μ. Ανατολής σερβίρουν το τσάι καυτό σε λεπτά ποτηράκια και όχι σε φλιτζάνια με λαβή.
Οι δρόμοι του τσαγιού
Το τσάι, όπως αναφέρουν τα ιστορικά στοιχεία, ξεκίνησε από τη Νοτιοανατολική Ασία και όχι απαραίτητα από την Κίνα (Κασμίρ, Θιβέτ, Βιετνάμ, κλπ.), Oι λαοί αυτοί χρησιμοποίησαν το τσάι για να αρωματίσουν το φτωχής ποιότητας φαγητό τους. Ωστόσο, οι Κινέζοι κατάφεραν πρώτοι να το καλλιεργήσουν. Για τρεις χιλιετίες περίπου, η χρήση του τσαγιού ήταν εκτεταμένη σε όλη την Κίνα, σε μια κλειστή κοινωνία, με άριστες ποικιλίες, ιδιαίτερη φιλοσοφία και ιδιαίτερο τελετουργικό. Από αυτούς λοιπόν προέρχεται η λέξη «τέιον»: Τu ή Te (κινεζική διάλεκτος Amoy).
Μόλις το 476 μ.Χ. το τσάι περνά το σινικό τείχος και μεταφέρεται ως αγαθό προς πώληση, είναι δε τόσο πολύτιμο, ώστε ανταλλάσσεται με άλογα! Τον 7ο αιώνα, μεταφέρεται στην Ιαπωνία, από βουδιστές μοναχούς, ως τονωτικό για να μην αποκοιμηθούν στη διάρκεια των πολύωρων διαλογισμών τους. Μαζί μεταφέρουν τη φιλοσοφία και το τελετουργικό της παρασκευής του ροφήματος. Οι Ιάπωνες φροντίζουν να εμπλουτίσουν με καινούριους τρόπους καλλιέργειας και σύντομα η δημοτικότητά του αυξάνεται.
Πολύ αργότερα, το 17ο αιώνα μεταφέρεται το πρώτο φορτίο τσαγιού από τους Πορτογάλους στην Ευρώπη, συνοδευόμενο από μια έντονη φημολογία ως εξαιρετικό φάρμακο για πολλές ασθένειες, όπως υποστήριζαν εδώ και αιώνες οι Κινέζοι γιατροί.
Σύντομα, τον 18ο αιώνα, το τσάι έγινε μια αριστοκρατική συνήθεια στην Αγγλία, κατέκλυσε την βασιλική αυλή και τα πλούσια σπίτια, κι έγινε σύμβολο της οικονομικής ευμάρειας. Τα πανάκριβα φύλλα του φυλάσσονταν κλειδωμένα σε ειδικό κουτί, για το οποίο υπήρχε μόνο ένα κλειδί. Σε εξαιρετικές περιστάσεις, η οικοδέσποινα ξεκλείδωνε το κουτί και πρόσφερε κέρασμα στην οικογένεια ή σε κάποιον φιλοξενούμενο για να τον εντυπωσιάσει.
Γνωρίζετε ότι:
- Στις αρχές του 18ου αιώνα στην Αγγλία το οικονομικότερο τσάι κόστιζε 7 σελήνια τα 450 γρ. ισότιμο με το μισθό μιας εβδομάδας; Σήμερα το ακριβότερο τσάι που βρίσκεται στους καταλόγους του γαλλικού Mariage Freres είναι το τσάι Jaune Cinq Dynasties που κοστίζει 50 ευρώ.
Στις μέρες μας, όλο και περισσότεροι άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο δείχνουν προτίμηση στις σπάνιες ποικιλίες, σε βιολογικές καλλιέργειες τσαγιού, σε λιγότερη επεξεργασία του πολύτιμου αυτού βοτάνου.
Τα είδη του τσαγιού
Υπάρχουν διαφορετικά είδη τσαγιού, τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως λόγω των διαδικασιών επεξεργασίας που υφίστανται τα φύλλα τσαγιού για να αποκτήσουν ένα μοναδικό χρώμα και γεύση. Διαφορετικοί τύποι τσαγιού έχουν επίσης οι χώρες παραγωγής.
Μεταξύ των κυριότερων εξαγωγέων τσαγιού είναι η Ινδία, η Ιαπωνία, η Κίνα και η Αφρική.
Το τσάι, λοιπόν, ανάλογα με τον τρόπο επεξεργασίας του, χωρίζεται σε τρεις κυρίως κατηγορίες:
- Μη ζυμωμένο (λευκό και πράσινο τσάι).
- Το μερικώς ζυμωμένο («Οolong» ή Ούλονγκ τσάι).
- Πλήρως ζυμωμένο (μαύρο τσάι). Το μαύρο τσάι περνά από στάδια ζύμωσης τα οποία βασίζονται σε τεχνικές που αναπτύχθηκαν στην αρχαία Κίνα εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Υπάρχουν χώρες, στις οποίες οι κάτοικοι πίνουν αποκλειστικά πράσινο ή μαύρο τσάι. Αυτό οφείλεται συνήθως στην κουλτούρα ή στις συνήθειες του κάθε λαού. Εδώ είναι μερικές πληροφορίες για τους 10 πιο δημοφιλείς τύπους τσαγιού.
Πράσινο τσάι
Τα φύλλα του ξηραίνονται με τη χρήση θερμότητας έτσι ώστε να αποφευχθεί η ζύμωση. Έτσι διατηρούν το πράσινο χρώμα και η έγχυση είναι εμφανώς πιο φωτεινή από το μαύρο τσάι. Η παραδοσιακή ξήρανση γίνεται στον ήλιο τοποθετώντας τα φύλλα σε δίσκους μπαμπού. Το πράσινο τσάι είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες, αντιοξειδωτικές ουσίες που συμβάλλουν στην καταπολέμηση των βλαβερών για τον οργανισμό ελευθέρων ριζών οξυγόνου, οι οποίες προκαλούν ασθένειες, όπως ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Χάρη σε ένα ισχυρό θρεπτικό συστατικό του φυτού του πράσινου τσαγιού, που ονομάζεται επιγαλλοκατεχίνη, το ποτό αυτό αποδεικνύει ότι η φύση προσφέρει πραγματικά τα καλύτερα… φάρμακα.
Μαύρο
Το μαύρο τσάι είναι ένα πλήρως οξειδωμένο τσάι. Το πράσινο τσάι προέρχεται από το ίδιο φυτό, αλλά δεν οξειδώνεται, δηλαδή τα φύλλα του τσαγιού παίρνουν ένα σκοτεινό χρώμα λόγω των διαδικασιών ζύμωσης που υφίστανται, λόγω της επαφής με το οξυγόνο στο οποίο εκτίθεται για λίγες ώρες. Σε σύγκριση με το πράσινο τσάι έχει μια ισχυρότερη γεύση και επίδραση στο σώμα, καθώς περιέχει καφεΐνη σε μεγαλύτερη ποσότητα.
Μόνο μετά τη ζύμωση στεγνώνονται τα φύλλα για την παρασκευή μαύρου τσαγιού. Το μαύρο τσάι παράγεται κυρίως στην Ινδία και στις αφρικανικές χώρες. Η χρήση μαύρου τσαγιού έχει υποβληθεί σε μελέτες για την πρόληψη του διαβήτη και του εγκεφαλικού επεισοδίου. Το μαύρο τσάι, επίσης, σύμφωνα με ιατρική έρευνα αποτελεί έναν άριστο σύμμαχο κατά της κακοσμίας του στόματος. Επειδή είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες και φθόριο, προστατεύει το σμάλτο της οδοντοστοιχίας. Μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε για στοματικές πλύσεις, πλένοντας 5-6 φορές καθημερινά το στόμα και τα δόντια σας.
Λευκό
Θεωρείται το λιγότερο επεξεργασμένο τσάι, δεδομένου ότι τα φύλλα του δεν υποβάλλονται σε καμία διαδικασία επεξεργασίας εκτός από την ξήρανση. Αυτό επιτρέπει στις ιδιότητες του φυτού να παραμείνουν άθικτες και να αποκτήσουν ένα ποτό με ισχυρή αντιοξειδωτική δύναμη. Ορισμένοι τύποι λευκού τσαγιού είναι πολύ σπάνιοι. Μεταξύ αυτών είναι το τσάι Yin Zen, το οποίο συγκομίζεται μόνο μία φορά το χρόνο.
Κίτρινο
Το κίτρινο τσάι αποτελεί ένα από τα παραδοσιακά τσάγια της Κίνας, που δεν είναι ευρέως διαδεδομένο στην Ευρώπη. Αυτή η χαμηλή ενζυματική δραστηριότητα προσδίδει στο εκχύλισμα το κίτρινο χρώμα. Ο βαθμός οξείδωσης του κίτρινου τσαγιού είναι πολύ χαμηλός. Είναι ένα τσάι που λαμβάνεται χάρη σε μια ζύμωση βραχύτερη από ό, τι συμβαίνει με το μαύρο τσάι.
Pu-er
Το τσάι Pu-er είναι ένα κινέζικο τσάι. Η γενέτειρα του είναι η επαρχία Yunnan στη Νότια Κίνα. Το τσάι Pu-erh έχει µια µακρά ιστορία και σταθερή θέση στην εγχώρια κινεζική παράδοση. Για την παραγωγή τα φύλλα τσαγιού αποξηραίνονται και στην συνέχεια υφίστανται µικροβιακή ζύµωση. Το τσάι Pu-er είναι γνωστό για τα οφέλη στην υγεία στον κινεζικό πολιτισµό για αιώνες. Τον τελευταίο καιρό, όµως, η σύγχρονη επιστήµη αρχίζει να ανακαλύπτει τα οφέλη του τσαγιού Pu-er για την υγεία. Μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι το τσάι Pu-er µπορεί όχι µόνο να µειώσει την κακή χοληστερίνη, άλλα ότι µπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους και στην πρόληψη της παχυσαρκίας.
Κόκκινο (roobois)
Το ποτό που είναι κοινώς γνωστό ως κόκκινο τσάι, δεν λαμβάνεται με ξήρανση ή και ζύμωση φύλλων τσαγιού. Το κόκκινο τσάι – ή rooibos – είναι απαλλαγμένο από καφεΐνη και έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε τανίνες, γεγονός που το καθιστά ασφαλές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή και μετά. Περιέχει σίδηρο, κάλιο, χαλκό. Στην Αφρική θεωρείται ένα πραγματικό ελιξίριο μακροζωίας. Ιάπωνες επιστήμονες έχουν δείξει ότι το Rooibos τσάι έχει ευεργετικές επιδράσεις που σχετίζονται με τη δυσκοιλιότητα, τη λειτουργία του ήπατος, τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, δερματικές παθήσεις, την κατάθλιψη και το άγχος. Επίσης μπορεί να ωφελήσει σε περιπτώσεις δυσπεψίας, ενδεχομένως ανακούφισης από ναυτία, εμετό και καούρες. Η προετοιμασία του είναι σχεδόν ίδια με αυτή του μαύρου τσαγιού και με τη μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής του στο νερό η γεύση του βελτιώνεται. Πίνεται ζεστό ή κρύο.
Oolong
Το τσάι Oolong παράγεται στην Κίνα με μερική οξείδωση των φύλλων τσαγιού. Ανάλογα με τον βαθμό οξείδωσης και τις διαδικασίες φρύξης στη θέση τους, είναι δυνατόν να ληφθούν τα είδη του τσαγιού oolong που μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Στη Δύση, το τσάι oolong είναι επίσης γνωστό ως “ημι-ζυμωμένο τσάι”. Η ζύμωση μπορεί να έχει μεγαλύτερη ή μικρότερη διάρκεια ανάλογα με την περιοχή στην Κίνα όπου παράγεται.
Αρωματικό τσάι
Υπάρχουν πολλά είδη αρωματικών τσαγιών στην αγορά. Μπορούμε να βρούμε στα καταστήματα τόσο αρωματικό πράσινο τσάι, μαύρο ή λευκό. Η διαδικασία αρωματισμού των φύλλων τσαγιού μπορεί να γίνει με διάφορες μεθόδους. Περιλαμβάνουν την προσθήκη αποξηραμένων φύλλων λουλουδιών, μπαχαρικών, φλούδας φρούτων ή εσπεριδοειδών. Στο πιο αριστοκρατικό αρωματισμένο τσάι, προστίθενται φρέσκα λουλούδια, ενώ στο κοινό χρησιμοποιούνται φυσικές ή τεχνητές γεύσεις.
Matcha
Το τσάι Matcha είναι ένας τύπος ιαπωνικού πράσινου τσαγιού που διαφέρει από τα άλλα, αφού δεν πωλείται με τη μορφή φύλλων, αλλά ως πολύ λεπτή, λαμπερή πράσινη σκόνη. Περιέχει 137 φορές περισσότερα αντιοξειδωτικά από ένα απλό πράσινο τσάι. Αυτό συμβαίνει επειδή καταναλώνουμε όλο το φύλλο του τσαγιού και όχι μόνο το αφέψημα. Αντίθετα από το πράσινο τσάι, στο τσάι μάτσα τα φύλλα του φυτού, πριν τη συγκομιδή, σκιάζονται . Η αλλαγή αυτή στο φως του ήλιου, ανεβάζει τα επίπεδα χλωροφύλλης που είναι πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία.
Το matcha περιέχει εκατονταπλάσια αντιοξειδωτικά σε σχέση με ένα απλό πράσινο τσάι. Κάνει καλό στην εξισορρόπηση του μεταβολισμού, στη μνήμη, στο δέρμα και στα μαλλιά. Παράλληλα τονώνει τον οργανισμό και έχει λιποδιαλυτική δράση. Χρησιμοποιείται όχι μόνο για την απόκτηση ενός καλού ροφήματος, αλλά και ως φυσική βαφή τροφίμων, όπως μπαχαρικό, για την παρασκευή παραδοσιακών ιαπωνικών γλυκών, αλλά και για σοκολάτες και μπισκότα.
Τσάι του βουνού
Το κλασικό κοινό τσάι, το «τσάι του βουνού», το δικό μας προέρχεται από το φυτό Sideritis spp ή αλλιώς σιδερίτης του Διοσκουρίδη. Αν και είναι γνωστό εδώ και αιώνες ως αφέψημα, δεν μπήκε στα αγγλικά σαλόνια. Ποτέ δεν συνοδεύτηκε με κέικ ή μπισκότα όπως το κλασικό τσάι. Το προτιμούσαν οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας όχι ως ρόφημα απόλαυσης, αλλά ως φάρμακο, καθώς ένιωθαν τις καταπραϋντικές ιδιότητες που είχε στον οργανισμό τους.
Παραδοσιακά στην Ελλάδα το τσάι του βουνού προτιμάται πολύ για τις ευεργετικές του επιδράσεις στα κρυολογήματα και τις φλεγμονές του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, καθώς και για την καταπολέμηση της δυσπεψίας και των γαστρεντερικών διαταραχών. Τα τελευταία όμως χρόνια αυτό αποδεικνύεται και επιστημονικά, καθώς μπαίνει στα εργαστήρια και γίνεται αντικείμενο μελέτης των επιστημόνων.
Σημείωση: Όλα τα παραπάνω είδη τσαγιών που αναλύσαμε δεν έχουν καμία σχέση με το τσάι του βουνού. Προέρχονται από τα φύλλα του φυτού Camelia sinensis. Περιέχουν καφεΐνη, αλλά και διαφορετικές πολυφαινόλες, για το λόγο αυτό έχουν πιο στυφή γεύση σε σχέση με το τσάι του βουνού.
Τips
Πρέπει να ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες και τους χρόνους παρασκευής που αναγράφονται στη συσκευασία. Για να πάρουμε τις ευεργετικές κατεχίνες που περιέχει το τσάι, θα πρέπει να περιμένουμε τρία ολόκληρα λεπτά. Σερβίρουμε κατόπιν αμέσως, για να μην αυξηθεί η τανίνη όσο περνά ο χρόνος.
Ενδεικτικά, ο χρόνος παρασκευής έχει ως εξής:
Λευκό τσάι: 2-3 λεπτά / Πράσινο τσάι: 2-3 λεπτά
Πράσινο αρωματικό τσάι: 2-4 λεπτά
Μαύρο τσάι: 4-5 λεπτά
Oolong: 5-6 λεπτά, Τσάι του βουνού 8 λεπτά.
Πηγή: Naturanrg87o, www.naturanrg.gr
