Η εξαφάνιση της φώκιας. Το παιχνίδι της φώκιας: Κρυφτό ή κυνηγητό; Μπορεί να θεωρηθεί προοίμιο μιας επικείμενης γενικότερης υποβάθμισης του θαλάσσιου οικοσυστήματος.
♦ του Απόστολου Στάικου
Μια μικρή φώκια, ηλικίας 6-7 μηνών, πρωτοεμφανίστηκε στα τέλη Απριλίου στο λιμάνι της Αιγιάλης, στην Αμοργό. Με τη φιλική της συμπεριφορά κέρδισε αμέσως τις καρδιές των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών του νησιού. Το Λιμεναρχείο ειδοποίησε την Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (MOm), οι άνθρωποι της οποίας έδωσαν σαφείς οδηγίες στους κατοίκους να μην την ταΐζουν, ώστε να μη συνηθίσει στην ανθρώπινη παρουσία. Δυστυχώς, στα μέσα Ιουνίου η μικρή φώκια βρέθηκε νεκρή. Όπως διαπιστώθηκε, έφερε τραύμα στην πλάτη από αιχμηρό αντικείμενο (πιθανώς καμάκι), το οποίο διέσχιζε τα πλευρά για να καταλήξει στη θωρακική κοιλότητα.
Για τους ανθρώπους της MΟm, δυστυχώς η παραπάνω είδηση δεν αποτελεί έκπληξη. ‘‘Μέχρι και το 2009 χάναμε 17 με 18 φώκιες κάθε χρόνο. Το 2010 βρέθηκαν νεκρές 30, ενώ μόνο στο πρώτο εξάμηνο του 2011 εντοπίστηκαν 15 φώκιες νεκρές, εκ των οποίων 4 αποτελούν επιβεβαιωμένα περιστατικά ηθελημένης θανάτωσης’’, σημειώνει η υπεύθυνη του Δικτύου Διάσωσης της ΜΟm, Μαριάννα Ψαραδέλλη.
Η Monachus monachus στα ελληνικά νερά
Η Μεσογειακή Φώκια είναι το μόνο είδος φώκιας που ζει στη Μεσόγειο και αποτελεί ένα από τα πλέον απειλούμενα είδη θαλάσσιων θηλαστικών. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα είδη φωκιών στον κόσμο, με μήκος 2,5 μέτρα και βάρος 300 κιλά.
Παλαιότερα το είδος ήταν κοινό σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Σήμερα συναντάται κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βορειοδυτικά Αφρικανικά παράλια. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του είδους υπολογίζεται ότι δεν ξεπερνά τα 500 άτομα, η πλειονότητα των οποίων επιβιώνει ακόμα στο Αιγαίο. Σε πολλές χώρες, όπως η Ισπανία, η Ιταλία, το Μαρόκο, η Τυνησία, ο Λίβανος και η Αλβανία, το είδος έχει εξαφανιστεί, ενώ σε άλλες χώρες, όπως η Κύπρος και η Λιβύη ο συνολικός πληθυσμός είναι μικρότερος από 2 άτομα.
Στα ελληνικά νερά φιλοξενείται ο σημαντικότερος πληθυσμός της, ο οποίος όμως υπολογίζεται ότι δεν ξεπερνά τα 250 με 300 άτομα.
Σύμφωνα με στοιχεία της MΟm, οι μεγαλύτεροι μέχρι στιγμής μελετημένοι πληθυσμοί του είδους βρίσκονται στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου, Βορείων Σποράδων και στο νησιωτικό σύμπλεγμα Κιμώλου – Πολυαίγου στις νοτιοδυτικές Κυκλάδες.
Αλιεία – Φώκιες = 1 – 0
Αλιεία – Φώκιες = 1 – 0Οι κύριοι φυσικοί εχθροί της φώκιας είναι οι καρχαρίες και η φάλαινα Όρκα. Στη Μεσόγειο όμως οι φάλαινες αλλά και οι μεγάλοι καρχαρίες είναι σπάνιοι, οπότε ο μεγάλος εχθρός όλων των ζώων είμαστε εμείς οι άνθρωποι.
Άνθρωποι και φώκιες βρίσκονται σε μια ιδιότυπη ναυμαχία, μιας και οι ψαράδες διεκδικούν τους ίδιους μειωμένους θαλάσσιους πόρους με τις Μεσογειακές φώκιες. Οι φώκιες αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα, εξαιτίας της ελάττωσης των πληθυσμών των ψαριών κι έτσι στην προσπάθειά τους για εξεύρεση τροφής, προκαλούν ζημιές σε αλιευτικά εργαλεία και στην ίδια την ψαριά. Οι αλιείς αδυνατούν να αντικαταστήσουν τα κατεστραμμένα δίχτυα και έτσι αναγκάζονται να αφιερώσουν κάποιες μέρες για να τα επιδιορθώσουν αντί να ψαρεύουν ή απασχολούν επιπλέον ανθρώπους για την επιδιόρθωσή τους. Έτσι λοιπόν, αρκετοί αλιείς σκοτώνουν τις φώκιες, για να πάρουν ‘‘εκδίκηση’’ για την καταστροφή των διχτυών τους.
Τρεις είναι οι βασικές αιτίες θανάτου:
- Η ηθελημένη θανάτωση: 50% των ενήλικων φωκιών έχουν πέσει θύματα ανθρώπων.
- Η τυχαία σύλληψη: το 35% των νεαρών φωκιών που βρίσκονται νεκρές έχει μπλεχτεί και πνιγεί σε αλιευτικά εργαλεία.
- Η υπεραλίευση που μειώνει σημαντικά τη διαθέσιμη τροφή.
«Οι φώκιες μάς καταστρέφουν»
Στις 8 Φεβρουαρίου οι ψαράδες από την Κάρπαθο έστειλαν επιστολή στον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης Κώστα Σκανδαλίδη, καθώς υποστηρίζουν πως οι φώκιες καταστρέφουν τα δίχτυα των αλιευτικών σκαφών και κατασπαράζουν την ψαριά τους. Αναφέρουν χαρακτηριστικά:
‘‘Θα θέλαμε με αυτή την επιστολή να σάς περιγράψουμε την τραγική κατάσταση που ζούμε ειδικά μετά την ίδρυση του Κέντρου Προστασίας της Φώκιας στην περιοχή Σαρία του νησιού μας. Γνωρίζουμε πολύ καλά τη συμβολή της φώκιας στην τροφική αλυσίδα του θαλάσσιου κόσμου. Το τελευταίο διάστημα όμως, όλοι οι αλιείς έχουμε έρθει αντιμέτωποι με ένα πολύ μεγάλο και σοβαρό πρόβλημα που μάς έχει προκαλέσει πέρα από την αγανάκτηση και τεραστίων διαστάσεων οικονομικές και υλικές ζημιές.
Το πρόβλημα αυτό μάς το έχουν προξενήσει οι φώκιες, καθότι ο αριθμός των φωκιών στην Κάρπαθο έχει πολλαπλασιαστεί σε αριθμό το τελευταίο διάστημα λόγω της προστασίας του’’, αναφέρεται στην επιστολή. Οι αλιείς ακόμη αναμένουν την απάντηση του υπουργείου”.
Η απάντηση της MOm
Η Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (MOm) έλαβε γνώση της επιστολής μέσω του Amorgos Diving center και στην απάντησή της επισημαίνονται τα εξής:
‘‘Το ‘‘Κέντρο Προστασίας της Φώκιας στην περιοχή Σαρία’’ δυστυχώς δεν υφίσταται. Αν και οι μελέτες έχουν γίνει από το 2000 και ο Φορέας Διαχείρισης έχει συσταθεί από το 2003, η προστατευόμενη περιοχή δεν υπάρχει ακόμα.
Δεν έχει λοιπόν αλλάξει κάτι στην Κάρπαθο. Αν όντως οι φώκιες έχουν αυξηθεί, τι είναι αυτό που τις εμπόδιζε να το κάνουν μέχρι τώρα; Η μείωση των ψαριών και η καταστροφή των βιοτόπων αποτελούν βασικές απειλές για την επιβίωση του είδους. Η ηθελημένη θανάτωση και η παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία όμως αποτελούν τα βασικά αίτια θανάτου. Δυστυχώς, για όλα τα παραπάνω ευθύνεται ο άνθρωπος και όχι οι φώκιες.
Αυξήθηκαν λοιπόν οι φώκιες ή ο ανταγωνισμός λόγω της μείωσης των ψαριών;
Το πρόγραμμα MOFI
Τον Ιούνιο του 2009 ολοκληρώθηκε το τετραετές Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα LIFE-Φύση MOFI: ‘‘Μεσογειακή Φώκια και Αλιεία. Αντιμετωπίζοντας τη σχέση αλληλεπίδρασης στις ελληνικές θάλασσες’’. Tο πρόγραμμα MOFI αντιμετώπισε τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ φώκιας και αλιείας και κατέληξε σε δράσεις που θα βελτιώσουν την κατάσταση και για τους δύο μέχρι το 2013. Αρχικά, οι ψαράδες ήταν ιδιαίτερα διστακτικοί και δεν ήθελαν να συμμετάσχουν στις δράσεις του προγράμματος, όμως η προσπάθεια απέδωσε καρπούς, μιας και πολλοί αλιείς σταμάτησαν να βλέπουν τις φώκιες ως εχθρούς. ‘‘Η αλήθεια είναι πως είναι δύσκολο να αλλάξει η νοοτροπία των αλιέων και αυτό ισχύει κυρίως για τους ψαράδες κάποιας ηλικίας. Οι νεότεροι όμως κατανοούν πως οι φώκιες δεν είναι αντίπαλός τους. Συνειδητοποιούν πως η μείωση του πληθυσμού των ψαριών ‘‘χτυπά’’ και εκείνους και τις φώκιες’’, υποστηρίζει η Μαριάννα Ψαραδέλλη.
Ποιες είναι οι απειλές;
Εκτός από το έγκλημα που ονομάζεται ηθελημένη θανάτωση, υπάρχουν και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες που απειλούν σε βάθος χρόνου την επιβίωση του είδους. Πιο συγκεκριμένα:
- Η υπεραλίευση μειώνει δραστικά τα αποθέματα των ψαριών, γι’ αυτό και οι φώκιες αναζητούν τροφή στα δίχτυα των ψαράδων.
- Η θαλάσσια ρύπανση υποβαθμίζει και δηλητηριάζει το περιβάλλον όπου ζουν οι φώκιες, καταστρέφοντας παραδοσιακά καταφύγια των θηλαστικών.
- Οι περιηγήσεις με καΐκια μέσα σε θαλάσσιες σπηλιές αναγκάζει τη φώκια να εγκαταλείψει τον τόπο κατοικίας της.
- Φονική για τον πληθυσμό της μεσογειακής φώκιας αποδεικνύεται η παράνομη και εκτεταμένη χρήση εκρηκτικών από τους ψαράδες στο Αιγαίο.
- Οι ανεξέλεγκτες στρατιωτικές ασκήσεις σε παράκτιες περιοχές απειλούν περαιτέρω την επιβίωση αυτού του σπάνιου είδους.
Εθνικό πάρκο για τη σωτηρία της φώκιας
Θαλάσσιο πάρκο για την προστασία της Μεσογειακής φώκιας δρομολογεί το υπουργείο Περιβάλλοντος στο νησιωτικό σύμπλεγμα Κιμώλου – Πολυαίγου, στις δυτικές Κυκλάδες. Εκεί έχει καταγραφεί ένα εκτεταμένο δίκτυο 21 διαφορετικών σπηλιών/καταφυγίων κατάλληλης μορφολογίας για χρήση από τις φώκιες, από τις οποίες 13 χρησιμοποιούνται για αναπαραγωγή.
Πρόκειται για το τρίτο θαλάσσιο πάρκο -μετά της Ζακύνθου και της Αλοννήσου- που ιδρύεται στην Ελλάδα. Eτσι, ‘‘εξασφαλίζεται’’ πιο ουσιαστική προστασία της απειλούμενης Μεσογειακής φώκιας.
Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την περιοχή ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Βασίζεται σε παλαιότερη που είχε συνταχθεί το 1997 από τον Σύλλογο Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας (MΟm), σε συνεργασία με το WWF Ελλάς. Αναμένεται η υλοποίηση του έργου.
Ένα μωρό που δεν μεγάλωσε
Όταν βρεθεί νεκρό ζώο σε κάποια ακτή της χώρας μας, η ερευνητική ομάδα της MΟm προσπαθεί να μεταβεί άμεσα στην περιοχή, ώστε να διαπιστώσει την αιτία θανάτου.
Στα μέσα Φεβρουαρίου η MΟm ειδοποιήθηκε για δύο νεκρά ζώα, το ένα στην παραλία Αχλάδι στη Βόρεια Εύβοια και το άλλο στην Κυπαρισσία Μεσσηνίας. Το ζώο στην Κυπαρισσία ήταν σε προχωρημένο στάδιο αποσύνθεσης, όποτε η παρουσία της Mom δεν είχε κανένα ιδιαίτερο νόημα.
Στην Εύβοια όμως η ερευνητική ομάδα της MΟm διαπίστωσε ότι επρόκειτο για ένα νεαρό θηλυκό που έφερε τραύματα από σκάγια στο κεφάλι! Οι επιστήμονες παρατήρησαν πως η οδοντοφυΐα δεν είχε ολοκληρωθεί και συνεπώς επρόκειτο για ένα πολύ νεαρό ζώο. Οι ερευνητές της Mom άρχισαν να προβληματίζονται όταν παρατήρησαν ότι ο οισοφάγος ήταν γεμάτος με ένα άσπρο πηχτό υγρό, και έτσι όταν άνοιξαν το στομάχι περιμένοντας να αντικρίσουν, όπως συνήθως, τα ‘‘κλεμμένα’’ από δίχτυ ή παραγάδι ψάρια, το κίνητρο δηλαδή του φόνου, συνέλεξαν περίπου 1 λίτρο γάλα. Το ζώο ακόμα θήλαζε…
Την επόμενη μέρα ήρθε και η έκθεση αυτοψίας από την Κυπαρισσία: Βίαιος θάνατος που προκλήθηκε από τραύματα στο κεφάλι.
Τι να κάνουμε όταν συναντήσουμε μια φώκια;
Κάτω από το νερό: Μην πανικοβληθείτε, μην κάνετε απότομες κινήσεις, μην προσπαθήσετε να πλησιάσετε το ζώο. Σεβαστείτε τον χώρο του και σε καμία περίπτωση μην το σημαδέψετε με ψαροντούφεκο.
Σε θαλάσσια σπηλιά: Μην προσπαθήσετε να μπείτε μέσα στη σπηλιά. Mπορεί να βρίσκεται εκεί η μητέρα με το μικρό της. Απομακρυνθείτε κολυμπώντας αργά και κοντά στα βράχια, ώστε να μην κλείνετε την είσοδο της σπηλιάς και νιώσει το ζώο παγιδευμένο.
Στη στεριά: Οι φώκιες βγαίνουν στη στεριά την περίοδο που αλλάζουν τρίχωμα ή και για να ξεκουραστούν. Μείνετε σε απόσταση 30 μέτρων και παρατηρήστε το ζώο. Μην προσπαθήσετε να το ταΐσετε ή να το βρέξετε. Κρατήστε ανθρώπους και κατοικίδια μακριά και επικοινωνήστε άμεσα με τη ΜΟm στο τηλ. 210 5222.888, διότι μπορεί να πρόκειται για ζώο που χρειάζεται βοήθεια. Η γραμμή λειτουργεί όλο το εικοσιτετράωρο.
Υιοθέτησε μια φώκια
Η συνεισφορά σου θα βοηθήσει να….
- Προστατεύσουμε τη Μεσογειακή φώκια και το θαλάσσιο οικοσύστημα από απειλές όπως: η υπεραλίευση, η τυχαία σύλληψη των φωκιών σε αλιευτικά εργαλεία, η ηθελημένη θανάτωση των φωκιών, η άναρχη ανάπτυξη και η ρύπανση.
- Εξασφαλίσουμε την προστασία των βιοτόπων του είδους.
- Περιθάλψουμε τραυματισμένες, άρρωστες και ορφανές φώκιες, ώστε να είναι σε θέση να επιβιώσουν στο φυσικό τους περιβάλλον.
- Συλλέξουμε νέα δεδομένα για τη βιολογία, οικολογία και συμπεριφορά της Monachus monachus.
- Ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά πραγματοποιώντας δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε όλη την Ελλάδα.
- Ενημερώσουμε το ευρύ κοινό σχετικά με θέματα θαλάσσιου περιβάλλοντος.
MOm/Εταιρεία Μελέτης και Προστασίας Μεσογειακής Φώκιας
Διεύθυνση: Σολωμού 18, Αθήνα 10682
Τηλέφωνo: 210-52.22.888
Fax: 210-52.22.450
Ε-mail info@mom.gr
Website: www.mom.gr
Πηγή: NaturaNrg #19
